Tarix təkrar olacaqmı?- TƏHLİL

Cimmi Karterin səyi ilə 1979-cu ildə Kemp-Deviddə İsrail-Misir arasında imzalanan sülh iki ölkə arasında qanlı səhifəni qapatmağa imkan verdi. Kemp-Deviddə imzalanan sənəd iki ölkə arasında bütün problemləri həll etməsə də, hər iki ölkə vətəndaşları üçün yaranmış vəziyyəti yaxşılaşdırdı və regional sülhə və sabitliyə yönəlmiş böyük təhdidləri aradan qaldırdı.

Kemp-Devid razılaşmasından 46 il sonra Misirdə uzun illərdir Yaxın Şərqin əsas qaynar məkanı olan İsrail- Fələstin münaqişəsinin həlli üçün yeni səhifə açıla bilər. Bu münaqişənin həlli üçün ABŞ liderliyində bir neçə dəfə cəhd edilib.

Bill Klinton və administrasiyasının cəhdləri ilə 1993-cü il sentyabrında İsrailin baş naziri və Fələstin Azadlıq Təşkilatının lideri arasında Ağ Evdə Oslo1 razılaşması kimi tanınan “Müvəqqəti Özünüidarəetmə Təşkilatları haqqında Prinsiplər Bəyannaməsi” imzalandı. Bu sənəd münaqişəni həll etməsə belə, hal-hazırda iki dövlət prinsipinin formalaşmasının, Fələstində mövcud idarəetmənin formalaşdırılmasının əsasını təşkil edir. Yəni hal-hazırda Mahmud Abbas administrasiyasının beynəlxalq hüquqi statusunun əsası elə Oslo1 razılaşması ilə formalaşdırılıb.

Klintondan sonra Ağ Evə gələn Corc Buş dönəmində Yaxın Şərq, İslam dünyası ilə münasibətlər özünün ən pis dönəminə daxil oldu. ABŞ-ın xarici siyasətində diplomatlar masadan qalxdı və meydana hərbi güc daxil oldu. Belə olan halda uzun illər ərzində Yaxın Şərq rejimləri ilə formalaşmış kövrək münasibətlər alt-üst oldu və nəticəsində region bu gün də davam edən daxili münaqişələr, terror və qeyri-sabit dönəminə qədəm qoydu.

Corc Buşun xarici siyasəti nəticəsində yaranmış dağıntıları toplamağa Barak Obama çalışdı. Hətta Obamanın Qahirə Universitetində çıxışı həm ərəb-islam dünyası, həm yəhudilər tərəfindən böyük ümidlə qəbul edilirdi. Obama ərəb, müsəlman dünyası ilə münasibətləri yeni səhifədən başlamağı vəd edirdi. Ancaq zaman göstərdi ki, bəzən çıxışda odlu-alovlu səslənən və ümidlər vəd edən bəyanatları səsləndirməklə, real nəticələr fərqli olur.

Görünən odur ki, ABŞ Donald Tramp dönəmində Yaxın Şərq siyasətinə yenidən baxmaq, münasibətlərdə yeni səhifə açmaq və ən əsası bu regionda zəifləyən Böyük Amerikaya güvəni yenidən bərpa etməyə çalışır. Hal-hazırda 2 ildən bir az artıqdır davam edən münaqişə dayanmış görünür. Ancaq bu pauza dayanıqlı sülhəmi, yoxsa daha böyük münaqişə öncəsi fasiləmi olacaq, bunu zaman göstərəcək.

Burada dayanıqlı sülhün təmin edilməsi üçün sadəcə kağız üzərinə ən bahalı qələmlə imza atmaq yetərli deyil, burada insanlar arasında etimadı formalaşdırmaq, iqtisadi fəaliyyəti canlandırmaq və insanları xoşbəxt gələcək üçün vacib olan təhsil, səhiyyə və işlə təmin etmək vacibdir.

İnanmaq istərdim ki, Şarm əl-Şeyxdə bu gün keçirilən Sülh Sammiti haqqında 50-100 il sonra danışanda məhz burada “dayanıqlı sülh təmin edildi” sözünü istifadə edə biləcəklər gələcək nəsillər. Ümid edək ki, bu böyük regionda yaşayan xalqlar bir-biri ilə barışıb və birgə yaşamağa alışa biləcəklər.

Aqil Məmmədov, politoloq