Ədalətin bərpası və yeni dövr

Prezidenti İlham Əliyev: “Ermənistan beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən heç bir sanksiyaya məruz qalmadığı üçün qətnamələrə nümayişkaranə şəkildə məhəl qoymadı”

 1990-cı illərin əvvəllərində Ermənistanın Azərbaycana qarşı başladığı hərbi təcavüz nəticəsində Azərbaycanın suveren ərazisinin təqribən 20 faizi — Dağlıq Qarabağ və ətraf yeddi rayon — işğal olundu. Bu işğal zamanı beynəlxalq hüququn bütün prinsipləri kobud şəkildə pozuldu. Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən həyata keçirilən hərbi əməliyyatlar nəticəsində bir milyondan çox azərbaycanlı doğma yurd-yuvalarından didərgin salındı, on minlərlə insan qətlə yetirildi, minlərlə insan itkin düşdü və əsir götürüldü. Bu, təkcə regional münaqişə deyildi. Bu, açıq-aşkar etnik təmizləmə siyasətinin bariz nümunəsi idi. Azərbaycanlılar öz doğma torpaqlarından zorla çıxarıldı, onların yaşayış məntəqələri dağıdıldı, dini və mədəni irs yerləri təhqir edildi. Ermənilərin məqsədi bu ərazilərdə mono-etnik, yəni yalnız ermənilərdən ibarət struktur yaratmaq idi. Bu isə Cenevrə Konvensiyaları və digər beynəlxalq humanitar hüquq normaları baxımından müharibə cinayətidir.

2025-ci il sentyabrın 25-də Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasının 80-ci sessiyasında çıxış edən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ölkəsinin keçdiyi çətin və şərəfli yolun əsas mərhələlərini dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırdı. Çıxışda Ermənistanın uzun illər ərzində həyata keçirdiyi etnik təmizləmə və işğal siyasəti, Azərbaycanın beynəlxalq hüquqa əsaslanan haqlı mövqeyi, eləcə də ölkəmizin Vətən müharibəsi nəticəsində ərazi bütövlüyünü bərpa etməsi əhatəli şəkildə vurğulandı. Prezident İlham Əliyev öz çıxışında xüsusi olaraq BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul etdiyi 4 qətnaməyə toxundu. Bu qətnamələr — 822, 853, 874 və 884 nömrəli sənədlər — Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycan torpaqlarından dərhal, tam və qeyd-şərtsiz çıxarılmasını tələb edirdi. Lakin bu sənədlər icra olunmadı və beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən real təzyiq göstərilmədi. Nəticə etibarilə, Ermənistan bu qətnamələrə nümayişkaranə şəkildə məhəl qoymadı. Sanksiyalar tətbiq olunmadı, beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən təsirli tədbirlər görülmədi. Bu, beynəlxalq hüquq sisteminin selektiv və siyasi maraqlara əsaslanan mahiyyətini üzə çıxardı. Azərbaycan isə daim beynəlxalq hüquqa sadiq qalaraq, işğalın hüquqi-siyasi müstəvidə aradan qaldırılmasına çalışdı.

1992-ci ildə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin sülh yolu ilə həll edilməsi məqsədilə təsis edilmiş ATƏT-in Minsk qrupu, ilk mərhələdə beynəlxalq ictimaiyyət üçün bir ümid işığı kimi qəbul olunurdu. Qrupun həmsədrləri — ABŞ, Rusiya və Fransa — münaqişənin nizamlanmasına vasitəçilik vəzifəsi daşıyırdılar. Lakin zaman keçdikcə bu qurumun fəaliyyəti yalnız formal danışıqlarla məhdudlaşdı. Prezident İlham Əliyevin də qeyd etdiyi kimi, Minsk qrupu beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərini təmin etmək əvəzinə, status-kvonun saxlanmasına və münaqişənin dondurulmasına çalışdı. Reallıqda bu, Ermənistanın işğal altında saxladığı ərazilərdə qanunsuz fəaliyyəti davam etdirməsinə, məskunlaşdırma aparmasına və bölgədə sabitliyi pozmasına şərait yaratdı. Minsk qrupu nəinki işğalçıya təzyiq göstərmədi, hətta bəzən obyektivlikdən uzaq mövqe sərgilədi. Qrupun həmsədrləri 1993-cü ildə BMT Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən qəbul edilmiş 4 qətnamənin yerinə yetirilməsinə nəzarət etmədilər və bu qətnamələrin icrasız qalmasına göz yumdular. İkili standartlar, siyasi maraqlar və passivlik Minsk qrupunun praktik olaraq nüfuzunu itirməsinə səbəb oldu. ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyətsizliyi və beynəlxalq ictimaiyyətin laqeydliyi nəticəsində yaranmış vəziyyət, Azərbaycanı müharibə ilə sülh yaratmaq zərurəti qarşısında qoydu. Lakin bu müharibə, tarixdə nadir hallarda rast gəlinən bir hüquqi və mənəvi üstünlük nümunəsi oldu. Prezident İlham Əliyevin BMT-də verdiyi mesajlar bu tarixi faktların rəsmi təsdiqidir — haqq zəfər çaldı. Bu çıxış yalnız Azərbaycanın deyil, ədalətə inanan bütün ölkələrin səsi idi. BMT tribunasından səslənən bu sözlər, həm keçmişin ibrəti, həm də gələcəyin mesajıdır: İşğalçılıq və hüquq pozuntusu heç vaxt qalib gələ bilməz.

2020-ci ildə 44 gün davam edən Vətən Müharibəsi nəticəsində Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa etdi. Bu müharibə beynəlxalq hüquqa uyğun şəkildə — özünümüdafiə hüququ çərçivəsində aparıldı. Azərbaycan Ordusu həm hərbi, həm də mənəvi üstünlüyü ilə işğala son qoydu. Prezident İlham Əliyev çıxışında bu qələbəni təkcə hərbi uğur kimi deyil, həm də ədalətin, beynəlxalq hüququn və milli iradənin təntənəsi kimi təqdim etdi. Vətən müharibəsi təkcə torpaqların azad olunması ilə nəticələnmədi. Bu müharibə, eyni zamanda, beynəlxalq sistemin fəaliyyətsizliyinə Azərbaycan xalqının cavabı idi. İşğal altındakı torpaqlar diplomatik yolla azad olunmadığı üçün Azərbaycan öz hüququnu öz gücü ilə təmin etdi. Prezident İlham Əliyev çıxışında Azərbaycanın sülh prosesinə sadiq olduğunu vurğuladı. Ermənistanla normallaşma və sülh müqaviləsinin imzalanması istiqamətində atılan addımlar regional sabitliyin təmin olunmasına xidmət edir. Lakin bu proses birtərəfli şəkildə irəliləyə bilməz. Ermənistan da öz üzərinə düşən öhdəlikləri yerinə yetirməli, revanşist ritorikadan və təxribatlardan çəkinməlidir. Azərbaycan regionda nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinin açılmasını, iqtisadi əməkdaşlığın gücləndirilməsini və qarşılıqlı hörmətə əsaslanan münasibətlərin qurulmasını təklif edir. Bu isə yalnız suverenlik və ərazi bütövlüyü prinsipinə hörmət əsasında mümkündür. Prezident İlham Əliyevin BMT Baş Assambleyasındakı çıxışı yalnız Azərbaycanın haqq səsinin dünyaya çatdırılması deyildi. Bu çıxış, eyni zamanda, postsovet məkanında ədalətin necə bərpa oluna biləcəyinin nümunəsidir. Azərbaycan öz suverenliyini bərpa etdi, beynəlxalq hüququn tələblərini özü icra etdi və sülhə aparan yolun lideri oldu.

 Bugünkü reallıq ondan ibarətdir ki, Azərbaycan regionda əsas söz sahibinə çevrilib. Prezident İlham Əliyevin qətiyyətli siyasəti, diplomatik fəallığı və milli maraqlara əsaslanan mövqeyi nəticəsində ölkəmiz yeni bir dövrə qədəm qoyub — post-münaqişə dövrü, inkişaf, reinteqrasiya və sabitlik dövrü. Yekun olaraq, bu çıxış beynəlxalq ictimaiyyətə bir daha göstərdi ki, ədalət mütləq bərpa olunur — ya hüquqi, ya da siyasi və hərbi yollarla. Azərbaycanın nümunəsi, xüsusilə də zəif hüquqi mexanizmlərlə üzləşən digər dövlətlər üçün davamlılıq, iradə və prinsipiallığın necə nəticə verə biləcəyinin real sübutudur.

Kamal Paşa-zadə

Qara Qarayev adına Mərkəzi İncəsənət Məktəbinin

violonçel ixtisası üzrə müəllimi,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi