XXI əsr Türk əsri olur - Xəyaldan reallığa doğru

Türk Dövlətləri Təşkilatının Qəbələdə keçirilən XII Zirvə toplantısı başa çatsa da tədbirlə bağlı müzakirələr və münasibətlər davam edir. Maraqlıdır ki, Zirvə görüşü təkcə iştirakçı dövlətlərin yox, dünya və region dövlətlərin gündəmini də məşğul edib. Aparıcı Beynəlxalq xəbər agentlikləri Zirvə görüşünə və yekun bəyannaməyə məmnunluqla yer ayırırlar.

Təbii ki, bütün yanaşmalarda ümumi bir fikir hasil olur ki, TDT ciddi geosiyasi mərkəzə çevrilir.

TDT-nin geosiyasi gücü nədədir?

Məlum olduğu kimi TDT-yə 6 dövlət daimi üzvülük edir. İki ölkə- Türkmənistan və Macarıstan təşkilatda müşahidəçi qismində təmsil olunur. Şimali Kipr Türk Respublikası isə qonaq qismində təşkilatın toplantılarına qatılır.

Məmnunluqla qeyd etməliyik ki, TDT üzvü olan 6 dövlətin çox böyük iqtisadi potensialı var. Dünyanın ən strateji resurslarının böyük hissəsi TDT coğrafiyasında yerləşir. Neft, qaz, uran, kömür, qızıl, litium, üzüm, pambıq, dəniz nəqliyyatı və aqrar potensialına görə TDT dövlətləri  dünyada xüsusi çəkiyə sahibdir. Bu da o anlama gəlir ki, TDT artıq enerji, nəqliyyat və təhlükəsizlik baxımından Avrasiya məkanının dayağıdır. Eyni zamanda dünyanın iqtisadi balansında xüsusi payı var.

Xatırlatmaq yerinə düşər ki, 2024-cü ildə türk dövlətlərinin iqtisadiyyatı 5,4 % böyüyərək 3,2 %-lik qlobal iqtisadi artımı xeyli üstələyib. Hazırda Türk dövlətləri 2,11 trilyon ABŞ dolları dəyərində ümumi daxili məhsulla (ÜDM) qlobal iqtisadiyyatda 1,8 % paya sahibdirlər. Bundan başqa, ötən il türk dövlətlərinin ümumi ticarət dövriyyəsi 1,17 trilyon dollar təşkil edib ki, bu da qlobal ticarət dövriyyəsinin 3,5 %-i deməkdir.

Onu da qeyd edək ki, TDT ümumi ərazisi təxminən 4,3 milyon kvadrat kilometr, əhalisi 180 milyondan çoxdur. Dünyada yaşayan türkləri nəzərə alsaq onda bu rəqəm 350–400 milyon nəfəri keçər.

Ən əsası Türk dövlətləri hazırda həm iqtisadi, həm də əhali sayının artımına görə dünyada rəqib tanımır.

Türk dövlətlərinin gücünə güc qatan digər vacib amillər də var:

-         Bütün Türk dövlətlərində ictimai-siyasi və iqtisadi sabitlik hökm sürür.

-         TDT-nin heç bir ölkəsində siyasi qarşıdurma yoxdur.

-         Heç bir Türk dövləti hansısa dövlətlə hərbi münaqişəyə cəlb edilməyib.

Təbii ki, istənilən dövlətin davamlı inkişafı üçün sadaladığımız bu 3 amil vacibdir.

TDT-də Azərbaycan moderatorluğu

Qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Türk dövlətləri təşkilatının yaradılması ideyası məhz Azərbaycana məxsusdur. Türk Dövlətləri Təşkilatı 3 oktyabr 2009-cu ildə Naxçıvan şəhərində imzalanan Naxçıvan müqaviləsi ilə Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan və Qırğızıstan arasında qurulub. Özbəkistansa 30 aprel 2018-ci ildə qatılma niyyətinin olduğunu açıqlayıb və 14 sentyabr 2019-cu ildə də isə TDT-yə üzv olub.Lakin TDT-nin ilk 11 illik fəaliyyəti yalnız mədəni əlaqələrin inkişafı üzərində qurulmuşdu. Amma 44 günlük müharibədən sonra təşkilatın fəaliyyətində xüsusi bir canlanma başladı. Bunun da tək səbəbkarı Azərbaycan idi. Çünki ərazi bütövlüyünü və suveren hüquqlarını bərpa edən Azərbaycan xarici təhdidlərə son verdi. Və böyük hədəflər üçün yola çıxdı. Bu hədəflərdən biri də Türk dövlətlərinin iqtisadi-siyasi və mədəni birliyinə nail olmaq və ortaq Türk dəyərlərinə yenidən sahiblənməkdir. Son 5 ildə TDT fəaliyyətində çox maraqlı dönəm başladı. Son illərdə təşkilat çərçivəsində aparılan müzakirələr, baş tutan görüşlər bütün Türk dövlətlərini yenidən bir araya gətirdi. Hətta qədim Hunların layiqli davamçısı olan Macarıstan da TDT təmsil olunmaq istəyini ortaya qoydu. Daha sonra Türkmənistan TDT-nin toplantılarında  müşahidəçi kimi iştirak etməyə başladı. Son bir ildə ŞKTR da qonaq kimi TDTnin toplantılıarına dəvət alır.

Təbii ki, Azərbaycanın moderatorluğu bütün Türk dövlətləri tərəfindən dəstəklənir və təqdir edilir. Təsadüfi deyil ki, Macarıstanın Baş naziri Viktor Orban Qəbələdəki çıxışında bunu böyük səmimiyyətlə qeyd elədi:

“Hörmətli cənab Prezident, Sizin heyrətamiz nailiyyətləriniz, iqtisadiyyatın inkişafı, bərpaolunan enerji resursları və bu sahəyə qoyulan sərmayə onun sübutudur ki, Mərkəzi Asiya regionu və bu region Avropa İttifaqının “qızıl ehtiyatı”dır.

TDT-nin əldə etdiyi uğurlar

TDT bir qurum olaraq Türk xalqları arasında mədəni əlaqələrin dərinləşməsinə və ortaq dəyərləri bir platformada birləşdirməyə çalışır. Məsələn Türk dövlətlərinin ortaq xəritəsi hazırlanır. Bundan əlavə Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) ölkələrinin ortaq himni üzərində hazırda iş aparılır. Himndə türk xalqlarının özəllikləri özünəməxsus söz və musiqi ilə ifadə ediləcək.

Eyni zamanda 34 hərfdən ibarət Ortaq Türk Əlifbası yaradılıb. Belə ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) tərəfindən yaradılan Türk Dünyası Ortaq Əlifba Komissiyası bu əlifbanın yaradılması ilə bağlı razılığa gəlib. Yaxın gələcəkdə Türk xalqlarının ortaq lüğətinin hazırlanması da gözlənilir. Bundan əlavə süni intellekt texnologiyalarını fəal şəkildə inkişaf etdirərək böyük türk dili modelinin tətbiqi qarşıda duran hədəflərdəndir.

Gələn il birinci Türkoloji Qurultayın keçirilməsinin 100 illik yubileyinin TDT çərçivəsində təntənəli şəkildə təşkil olunması qərara alınıb.

Hazırda TDT–nin qarşısında duran bir sıra məsələlər var. “Türk Şengen”inin yaradılması, ticarət və nəqliyyat kommunikasiyalarının vahidləşdirilməsi, enerji və investisiya bazarlarının inteqrasiyası – Türk dünyasını vahid iqtisadi məkan kimi formalaşdırmaq. süni intellekt texnologiyalarını da fəal şəkildə inkişaf etdirəcək böyük türk dili modelinin tətbiqinin vacibliyindən

“Hərbi güc hər bir ölkənin müstəqilliyinin və ərazi bütövlüyünün əsas amilidir”

Təbii ki, siyasi-iqtisadi və mədəni əlaqələrin dərinləşməsi və şaxələnməsi hərbi sahədə də əməkdaşlığı zəruri edir. Məhz bu zərurətdən çıxış edən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev TDT-nin XII Zirvə sammitində bəyan edib ki, təhlükəsizlik təmin edilmədən inkişaf mümkün deyil:

“Beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinin kobud şəkildə pozulduğu dövrdə ölkələrimiz arasında hərbi və hərbi-texniki sahədə əməkdaşlıq çox önəmli amillərdən biridir...Ölkələrimiz arasında hərbi, müdafiə və təhlükəsizlik sahələrində geniş əməkdaşlığı nəzərə alaraq, 2026-cı ildə Azərbaycanda Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin birgə hərbi təlimlərinin keçirilməsini təklif edirəm. Bugünkü dünyada hərbi güc hər bir ölkənin müstəqilliyinin və ərazi bütövlüyünün əsas amilidir”.

TDT-yə artan Beynəlxalq maraq

Məmnunluqla qeyd etməliyik ki,  TDT beynəlxalq arenada artıq nüfuzlu qurum kimi tanınır və qəbul edilir. Aparıcı dünya dövlətləri bu təşkilatla əməkdaşlıqda çox maraqlıdır. Məsələn Çin, Pakistan, Rusiya və hətta İran həm ölkələr TDT  ilə, həm də təşkilatın hər bir üzvü ilə yaxından əməkdaşlıq etməyə çalışır.

Bu da təsadüfi deyil. Çünki təşkilatın missiyası ümumbəşəri və sülhpərvərdir. Təşkilatın əsas hədəfi Türk dövlətləri arasında iqtisadi və mədəni əlaqələri dərinləşdirmək və şaxələndirməkdir. Təbii ki, üzv dövlətlərin əlaqələri şaxələndikcə regionun digər ölkələri bundan iqdisadi dividend götürür.

TDT-yə artan Beynəlxalq maraq səbəbilə TDT XII sammiti çərçivəsində "TDT+" formatının təsis edilməsi haqqında qərar imzalanıb. Bu da imkan verir ki, dünyanın istənilən sülhpərvər ölkəsi TDT-yə qoşulsun. Təbii ki, bu da TDT-nin gücünə əlavə güc qatacaq.

Bütün bunlarsa bir daha onu sübut edir ki, XXI əsr məhz Türk əsri olacaq.

News365.az