Suriya üzrə Bakı formatı: Ərdoğan, Əl-Şara və Netanyahu ortaq dil tapa biləcəkmi?

Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin köməkçisi Hikmət Hacıyev Bakıda Türkiyə, Suriya və İsrail nümayəndələrinin iştirakı ilə bu ölkələr arasında ziddiyyətlərin həllinə yönəlmiş danışıqların bir neçə raundunun keçiriləcəyini təsdiqləyib.

Suriyada rejim dəyişikliyi Qəzza zolağından başqa Türkiyə ilə İsrail arasında daha bir qarşıdurma xətti yaradıb. İsrailin Suriyanın daxili işlərinə qarışması, burada druzlarla Əhməd əl-Şara hökuməti arasında ara-sıra toqquşmaların alovlanması, həmçinin Türkiyənin SAR-da hərbi mövcudluğunu gücləndirməsi Ankara ilə Təl-Əviv arasında çəkişmələrə səbəb olur. İsrail hərbi əməliyyatlarla cavab verir, Dəməşq və Türkiyə bazalarına hava zərbələri endirir. Vəziyyət nəzarətdən çıxmır, çünki İsrail və Türkiyə birbaşa toqquşma risklərinin fərqindədirlər və iki ölkənin müttəfiqi ABŞ prezidenti Donald Tramp münaqişə tərəflərini barışdırmaq üçün səy göstərir.

Aprelin 8-də Tramp Ağ Evdə İsrailin baş naziri Binyamin Netanyahunu qəbul edib və onu Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla dialoqa çağırıb. Amerika lideri Netanyahuya müraciət edərək, "Türkiyə ilə bağlı hər hansı probleminiz varsa, düşünürəm ki, mən həll edə bilərəm. Bir şərtlə ki, məntiqli davransanız" deyib.

Trampın sülh səyləri dərhal nəticə verdi. Aprelin 9-da Bakıda Türkiyə və İsrail nümayəndələrinin görüşü olub. Texniki danışıqlarda MTŞ rəhbəri Tzaçi Haneqbinin başçılıq etdiyi İsrail nümayəndə heyəti Türkiyənin hərbi bazalarının yaradılmasına qarşı çıxış edib, Türkiyə tərəfi isə israilliləri onun suverenliyini təhdid edən “Suriyaya qarşı təxribatçı hücumları dərhal dayandırmağa” çağırıb.

Bakıdakı görüş irəliləyişə səbəb olmasa da, eskalasiyanın səviyyəsini müəyyən qədər azaltmağa kömək etdi. Bir ay sonra İsrail və Türkiyə nümayəndələri yenidən Bakıda görüşdülər. Bu görüşdə İsrail tərəfi sərhədlərində düşmən birləşmələrinin olmasından şikayətlənib və Suriyada strateji silahların yerləşdirilməsini rədd edib. Müzakirə Türkiyənin hava hücumundan müdafiə sistemlərinin və İsrail Hərbi Hava Qüvvələrinin hərəkət azadlığını məhdudlaşdıran radarların yerləşdirilməsi ilə bağlı olub.

Ümumiyyətlə, artıq Bakıda İsrail və Türkiyənin iştirakı ilə danışıqların bir neçə raundu baş tutub. Onlar “kameralarsız” baş verdiyi üçün dünya ictimaiyyəti onlar haqqında yalnız mediada gedən insayder xəbərlərdən xəbər tutur. Danışıqların nəticələri və gedişi haqqında məlumat olduqca azdır. Bir şey aydındır, dialoq qurulub və davam edir. Üstəlik, dialoq təkcə Türkiyə ilə İsrail arasında deyil, Dəməşq və Təl-Əviv arasında da gedir. İyulun 12-də Suriya və İsrail nümayəndə heyətləri Bakıda görüşdülər və iyunun sonunda İsrailin xarici işlər naziri Gideon Saar ölkəsinin Suriya ilə əlaqələrin normallaşdırılmasında maraqlı olduğunu açıqladı.

İsrail, Türkiyə və Suriya arasında diplomatik proses iyulun 13-də əl-Suveyda əyalətində bədəvilərlə Suriya ordusu ilə druz tayfaları arasında bir sıra toqquşmalarla nəticələnən hadisələrlə pozulub. Təl-Əviv druzların müdafiəsinə qalxaraq Dəməşqdəki prezident sarayına və Baş Qərargahına hücumlar təşkil etdi. Ərdoğan və əl-Şaraa İDF-nin hərəkətlərini pisləyib. Lakin iyulun 18-də ABŞ, Türkiyə, İordaniya və digər ölkələrin vasitəçiliyi ilə Netanyahu və Əl-Şaraa atəşkəsə razılaşıb. Əs-Suveydada sakitliyin yaradılması Bakıda diplomatiyanın bərpasına imkan verir.

Süveydadakı iğtişaşlardan sonra Türkiyə, İsrail və Suriya nümayəndələrinin danışıb-danışmaması hələ də bəlli deyil, lakin Azərbaycan hakimiyyəti bir gün əvvəl belə danışıqlar faktını ictimailəşdirmək qərarına gəlib. İyulun 21-də Azərbaycan prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyev “Jewish News Syndicate”ə bildirib ki, Türkiyə Suriya və İsrail arasında gərginliyi azaltmaq üçün Bakıda bir neçə raund danışıqlar aparılıb.

"İndi mən təsdiq edə bilərəm ki, biz İsrail və Suriya arasında danışıqlar aparmışıq. ... Biz İsrail və müsəlman dövlətləri arasında körpü olmağa hazırıq. Bizim regionun bütün ölkələri ilə yaxşı münasibətlərimiz var", - o qeyd edib.

Bakının Suriya məsələsində əhəmiyyəti son üç ayda artıb. Bu, təkcə müharibə edən tərəflər arasında danışıqların getdiyi yer deyil. Bu ay Suriya lideri Əhməd əl-Şara Azərbaycanın paytaxtına səfər edib. Ərdoğan və Netanyahu may ayında Bakıda görüşə bilərdi, lakin İsrailin baş naziri Qəzzada yeni hərbi əməliyyatın başlaması ilə əlaqədar səfərini təxirə salıb. Vaxtilə Suriyadakı məskunlaşma MDB ölkəsinin digər paytaxtı - Astana ilə də bağlı idi. Türkiyə, İran və Rusiyanın iştirakı ilə Astana formatı deeskalasiya zonalarının yaradılmasına imkan verib. İndi Bakı formatı yaranıb ki, bu da eskalasiyanın qarşısını almağa yönəlib.

Bakı danışıqlarının Türkiyə/Suriya və İsrail arasında normallaşmaya gətirib çıxaracağını söyləmək hələ tezdir. İndi ən azı yeni eskalasiyanın qarşısını almaq vacibdir. Ərdoğan qətiyyətlidir və əl-Şərəni tək qoymayacağına söz verib. Öz növbəsində, Ağ Ev Netanyahunun Suriyadakı davranışından qəzəblənir, ona görə də İsraili cilovlayan təkcə Türkiyə deyil, həm də Tramp olacaq. Amerika prezidenti hər üç oyunçu ilə - Netanyahu, Ərdoğan və əl-Şara (mayda əl sıxdığı) ilə əlaqə saxlayır. Tramp Türkiyənin İsraillə barışmasını və Suriyanın İbrahim razılaşmalarına qoşulmasını istərdi, lakin İsrailin Qəzzada və Suriyanın cənubundakı dövri hərbi fəaliyyəti bu prosesləri ləngidir.

News365.az