Yeni çağırışlarla mübarizə

Prezident İlham Əliyev: “Beynəlxalq hüququn selektiv tətbiqinin qurbanı olan Azərbaycanın gələcəyini daxili resurslar hesabına qurması baxımından böyük təcrübəsi var”

 Hazırda dünyada yeni qaydaların müəyyənləşdirilməsi prosesi intensiv şəkildə gedir və bu, bir çox ölkə və beynəlxalq təşkilatlar üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir. Bu dəyişikliklər, xüsusən qlobal güclər arasında yeni əməkdaşlıq və qarşıdurmaların ortaya çıxması ilə bağlıdır. Məsələn, böyük güclər arasındakı münasibətlər, həmçinin regionda baş verən gərginliklər, beynəlxalq hüququn və iqtisadi nizamın dəyişməsi ilə bağlı müzakirələri artırır. Bir çox analitik bu dövrün monokütblü (tək gücün üstünlüyü) dünyadan çoxqütblü bir dünyaya doğru keçdiyini vurğulayır. Bu, daha çox regional güclərin və müttəfiqliklərin ön plana çıxması ilə nəticələnir. Yeni qaydalar həm də qlobal iqtisadi münasibətlərdəki dəyişiklikləri əhatə edir. Ticarət müharibələri, iqtisadi sanksiyalar və yeni ticarət anlaşmaları dünya iqtisadiyyatını yeni formatda formalaşdırır. Texnoloji irəliləyişlər və rəqəmsal iqtisadiyyat da beynəlxalq münasibətlərdə yeni qaydalar formalaşdırır. Kibertəhlükəsizlik məsələləri, məlumat müharibələri və texnoloji məhdudiyyətlər ön plana çıxır. İqlim dəyişiklikləri və qlobal ətraf mühit məsələləri də indiki dövrdə mühüm əhəmiyyət təşkil edir. Bu da yeni qaydaların müəyyənləşdirilməsində mühüm rol oynayır. Dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar ətraf mühit məsələlərinə daha çox diqqət yetirir, qlobal iqlim dəyişikliklərinə qarşı mübarizə aparan siyasətlər irəli sürülür.

Bu dəyişikliklər, müxtəlif ölkələr üçün yeni strateji yanaşmalar və diplomatik təzyiqlər yaradır. Əslində, artıq beynəlxalq münasibətlərdə "köhnə qaydalar" ilə uyğunlaşmaq çətindir, çünki dünya çox sürətlə dəyişir və yeni reallıqlar ortaya çıxır. Bu da təbii olaraq, dövlətləri yeni dünya düzəninə uyğunlaşmağa məcbur edir. Bu baxımdan Azərbaycan Respublikasının Prezident İlham Əliyev martın 13-də XII Qlobal Bakı Forumu zamanı “Euronews” televiziyasına müsahibə önəmli fikirlər səsləndirib: “Bu gün hər kəs tərəfindən bölüşülən fikir odur ki, hazırda yeni qaydaların müəyyənləşdirilməsi prosesi baş verir. Bildiyimiz dünya nizamı artıq mövcud deyil. Hələ ki, beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən istifadə olunacaq qarşılıqlı əlaqə konfiqurasiyası heç kəsə bəlli deyil. Buna dair fərqli fikirlər var. Lakin aydın olan odur ki, birincisi, hər bir ölkə özünün daxili işlərinə və daxili imkanlarına daha çox diqqət ayırmalı, hər hansı bir yardıma və hətta beynəlxalq hüquqa arxalanmamalıdır. Beynəlxalq hüququn selektiv tətbiqinin qurbanı olan Azərbaycanın gələcəyini daxili resurslar hesabına qurması baxımından böyük təcrübəsi var”. Prezident İlham Əliyevin dediyi "Dünya nizamı artıq mövcud deyil" ifadəsi, beynəlxalq münasibətlərdəki dəyişikliklər və mövcud gərginliklərə işarə edir. Bu, son illər dünya siyasətindəki kəskin dəyişikliklər və çoxqütblü dünyanın inkişafı ilə bağlı bir analoji qiymətləndirmədir. Qlobal güclərin qarşıdurmaları, yeni regional və beynəlxalq müttəfiqliklər və mövcud beynəlxalq təşkilatların effektivsizliyi bu tip bir bəyanatın arxasında duran əsas amillərdir.

Cənab İlham Əliyev, xüsusən də Azərbaycanın mövqeyini və xarici siyasətini təmsil edərək, belə fikirlərlə dünya nizamının dəyişən reallıqlarına diqqət çəkir. Bu, həm də Azərbaycanın öz müstəqil xarici siyasətini qoruyaraq, beynəlxalq məsələlərə yanaşmada daha çox müstəqillik və strateji düşüncənin əhəmiyyətini vurğulamaq üçün bir ifadə ola bilər. Bu cür bəyanatlar beynəlxalq diplomatiya və dövlətlərarası münasibətlərdəki balansın necə dəyişdiyini göstərir.

Son illər beynəlxalq təşkilatlar, xüsusən də iqtisadi və sosial məsələlər üzrə fəaliyyət göstərənlər, inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasındakı fikir ayrılıqları səbəbindən bəzən heç bir nəticə əldə edə bilmir. Bu, təşkilatların səmərəliliyini zəiflədir və onların qlobal problemləri həll etmək qabiliyyətini azaldır. Cənab Prezidentin müsahibədə dediyi kimi, gələcək üçün vacib məsələlərdən biri odur ki, ölkələr beynəlxalq təsisatlar çərçivəsində fəaliyyətə deyil, ikitərəfli münasibətlərə daha çox əhəmiyyət verəcəklər: “Çünki bu gün bəzi beynəlxalq təşkilatlar ya öz zəifliyini nümayiş etdirir və ya tamamilə iflic vəziyyətindədir. Əlbəttə, hələ ki, qlobal transformasiyanın ilkin mərhələsindəyik və bir çox məsələ hadisələrin gedişatından asılı olacaq”. Beynəlxalq təşkilatların bu durumu dünya siyasətindəki dəyişikliklər, yeni güc mərkəzlərinin yaranması və mövcud problemlərin daha mürəkkəb və qlobal xarakter alması ilə bağlıdır. Həmçinin, bəzi təşkilatlar öz məqsədlərini reallaşdırmaqda çətinlik çəkir və bunun nəticəsində təsir güclərini itirirlər. BMT və digər beynəlxalq təşkilatların struktur problemləri var. BMT kimi böyük beynəlxalq təşkilatlar, üzv ölkələrin müxtəlif siyasi və iqtisadi maraqlarının toqquşduğu vəziyyətlərdə çox vaxt qərar qəbul etmə prosesində maneələrlə qarşılaşır. Məsələn, BMT Təhlükəsizlik Şurasında daimi üzvlərin veto hüququnun olması, bəzi münaqişələrə dair effektiv qərarların qəbulunu çətinləşdirir. Bu, təşkilatın fəaliyyətinin iflic vəziyyətinə gətirib çıxarır. Bəzi beynəlxalq təşkilatlarda qərar qəbul etmə prosesində şəffaflıq və hesabatlılıq çatışmazlığı mövcuddur. Bu, üzv ölkələrin təşkilatın fəaliyyətinə olan inamını azaldır və nəticədə təşkilatlar daha az təsirli olur. Bir çox beynəlxalq təşkilatın daxilindəki bürokratik maneələr və qərar qəbul etmə proseslərindəki ləngimələr də bu vəziyyəti daha da pisləşdirir. Dövlətlər öz milli maraqlarını daha çox üstün tutduqda, beynəlxalq təşkilatlar, xüsusən də qlobal problemlərdən (iqtisadi böhranlar, iqlim dəyişiklikləri və s.) düzgün şəkildə başa çıxmaqda çətinlik çəkirlər. Regional təşkilatlar belə, üzv ölkələrin qarşılıqlı maraqlarına uyğun olaraq fəaliyyət göstərdikdə, bəzən daha effektiv olurlar.

Qlobal miqyasda yeni çağırışlarla, məsələn, kibertəhlükəsizlik, pandemiyalar, iqlim dəyişikliyi və yeni texnologiyalarla əlaqəli məsələlərlə bağlı beynəlxalq təşkilatlar hələ də uyğunlaşa bilməyib. Bu səbəbdən təşkilatlar bəzən bu problemlərlə mübarizə aparmaqda aciz qalırlar və hər bir ölkə öz resurslarına və maraqlarına görə müstəqil şəkildə hərəkət etməyə meyllidir. Bütün bunlar beynəlxalq təşkilatların öz funksiyalarını yerinə yetirməkdə nə qədər çətinliklərlə üzləşdiyini göstərir. Bu vəziyyət, Azərbaycanın və digər ölkələrin, beynəlxalq hüququn, müstəqilliklərinin qorunması və daxili resurslar hesabına inkişaf etmək strategiyalarını daha da gücləndirməsinə səbəb olur.

Zenfira Nurullayeva

Qara Qarayev adına Mərkəzi İncəsənət Məktəbinin

xor ixtisası üzrə müəllimi,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi