Müstəqilliyə aparan yol
Hər il 20 yanvar günü Prezident İlham Əliyev Şəhidlər xiyabanında 20 Yanvar şəhidlərinin əziz xatirəsini yad edir
1980-ci illərin
sonlarında Sovet İttifaqında və xüsusilə Azərbaycanda müstəqillik və azadlıq
tələbləri getdikcə güclənirdi. 1988-ci ildən başlayaraq, erməni işğalı
altındakı keçmiş Dağlıq Qarabağ bölgəsindəki münaqişə və Azərbaycanın ərazi
bütövlüyü uğrunda mübarizə daha da gərginləşmişdi. Bu proseslərə paralel
olaraq, Azərbaycanda Sovet rejiminə qarşı etirazlar və xalq hərəkatları
böyüməyə başlamışdı. 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə birbaşa Sovet
İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin baş katibi Mixail Qorbaçovun
əmri ilə SSRİ Müdafiə Nazirliyi, Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi və Daxili İşlər
Nazirliyinin qoşun hissələri Bakıya və Azərbaycanın bir neçə rayonuna
yeridildi, dinc əhali ağır texnikadan və müxtəlif tipli silahlardan atəşə
tutularaq kütləvi qətlə yetirildi. Nəticədə, yüzlərlə insan həlak oldu,
minlərlə insan isə yaralandı. Bu faciə Azərbaycan tarixində dərin iz buraxdı və
xalqın müstəqillik uğrunda mübarizəsinin simvoluna çevrildi.
“Bakı əməliyyatı”na
rəhbərliyi birbaşa SSRİ müdafiə naziri Dmitri Yazov, SSRİ daxili işlər naziri
Vadim Bakatin, SSRİ DTK sədrinin müavini Filip Babkov həyata keçirirdilər.
Tətbiq edilmiş fövqəladə vəziyyət haqqında əhali xəbərdar edilməmişdir.
Fövqəladə vəziyyətin yanvarın 20-də saat 00-da tətbiq edilməsinə baxmayaraq,
qoşun hissələri yanvarın 19-da saat 21-dən etibarən birinci olaraq Türkan-Qala
tərəfdən şəhərə yeridildi. Sovet ordusunun xüsusi təyinatlı dəstələrinin və
daxili qoşunların iri kontingentinin Bakını zəbt etməsi xüsusi qəddarlıqla
müşayiət edilmişdir. Fövqəladə vəziyyətin tətbiqindən öncə hərbi qulluqçular 82
nəfəri amansızcasına qətlə yetirmiş, 20 nəfəri ölümcül yaralamışlar. Bu
cinayətlərlə bağlı istintaq hələ də davam edir. Bununla belə, onları dönə-dönə
xatırlatmaq bizim vətəndaşlıq borcumuzdur. Bu, təkcə qurbanlara hörmət deyil,
həm də gələcək nəsillərə xəbərdarlıqdır: belə faciələr təkrarlanmamalıdır.
20 Yanvar faciəsindən
sonrakı gün, yanvarın 21-də Heydər Əliyev, Sovet İttifaqının paytaxtı Moskvada
Azərbaycanın daimi nümayəndəliyinə gələrək xalqın acı və kədərini paylaşdığını
bildirdi. O, həmin vaxtı Azərbaycanın Moskvadakı nümayəndəliyinə gələrək,
burada 20 Yanvar hadisələrinə qarşı öz etirazını və mövqeyini sərgilədi. Heydər
Əliyev həmin bəyanatı ilə Azərbaycan xalqının haqqını və ədalətini müdafiə
edərək, onun yanında olduğunu bir daha vurğuladı. Bu addım Heydər Əliyevin
siyasi karyerasında mühüm bir mərhələ oldu və onun Azərbaycan xalqı ilə
birlikdə möhkəm əlaqələr qurmasına zəmin yaratdı. Bu hərəkət Heydər Əliyevin
siyasi lider olaraq xalqının yanında yer alması və onun gələcəkdəki
prezidentlik dövrünün təməlini qoyması baxımından əhəmiyyətli idi.
Ümummilli Lider Heydər
Əliyevin təşəbbüsü ilə 1990-cı il noyabrın 21-də Naxçıvan Muxtar
Respublikasının Ali Məclisində 20 Yanvar faciəsinə ilk dəfə siyasi-hüquqi
qiymət verən qərar qəbul edildi. Azərbaycan xalqının ümumi rəyini özündə
təcəssüm etdirən bu qərar Ulu Öndər Heydər Əliyev qətiyyətinin təzahürü kimi
tarixə düşdü. Sənəddə respublika səviyyəsində 20 yanvar faciəsinə siyasi-hüquqi
qiymətin verilməsi ölkə rəhbərliyindən tələb edilirdi. Azərbaycan
müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra da 1993-cü ilə qədər iqtidarda olanların
heç biri faciə ilə bağlı əsl həqiqəti aşkar etməyə özündə cəsarət tapmadı.
Ümummilli Liderin bu
addımları, 20 Yanvar hadisələrinin yalnız faciə kimi deyil, həm də Azərbaycanın
müstəqillik mübarizəsinin təntənəsi kimi dərk edilməsinə və xalqın bu
mübarizəyə olan bağlılığının güclənməsinə səbəb oldu. 20 Yanvarın hər il
anılması və bu hadisənin rəsmi olaraq xatırlanması, Heydər Əliyevin rəhbərliyi
altında həyata keçirilən mühüm dövlət siyasətinin tərkib hissəsinə çevrildi.
Bu gün 20 Yanvar
şəhidlərin xatirəsi ilə əlaqədar ali diqqət və ehtiramı əks etdirən dövlət
siyasəti həyata keçirilir. Prezident İlham Əliyevin sərəncamları ilə ötən illər
ərzində icra olunan sosial islahat paketləri çərçivəsində 20 Yanvar
şəhidlərinin ailələrinin müavinətləri artırılması təmin edilib. Prezidentin
aylıq təqaüdü 20 Yanvar şəhidlərinin ailə üzvləri üçün, habelə 20 Yanvar
hadisələri ilə əlaqədar əlilliyi olanlar üçün 3 dəfəyə yaxın, orqanizmin
funksiyalarının 81-100 faiz pozulmasına görə əlilliyi olan şəxslərə qulluq
edənlər üçün 2 dəfə, əlilliyi olan şəxslərə müavinətlər isə 3 dəfədən çox
artıb. 20 Yanvar hadisələri ilə əlaqədar əlilliyi müəyyən edilmiş şəxslərin
reabilitasiya xidmətləri ilə təminatı da həyata keçirilir.
Hər il yanvarın 20-də saat 12:00-da
Azərbaycanın bütün ərazisində 20 Yanvar şəhidlərinin xatirəsi bir dəqiqəlik
sükutla yad olunur, gəmilərdən, avtomobillərdən və qatarlardan səs siqnalları
verilir, hüzn əlaməti olaraq dövlət bayraqları endirilir. Hər il 20 yanvar günü
Prezident İlham Əliyev Şəhidlər xiyabanında 20 Yanvar şəhidlərinin əziz
xatirəsini yad edir. Dövlətimizin başçısı “Əbədi məşəl” abidəsinin önünə əklil
qoyur. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni səsləndirilir.
Azərbaycan bu mübariz oğul və qızlarının
şücaətini daim yüksək qiymətləndirir, onların ruhuna ehtiram göstərir,
xatirəsini hər zaman uca tutur. 20 Yanvar hadisələri Azərbaycanın müstəqillik
hərəkatında əhəmiyyətli bir dönüş nöqtəsi oldu. 1990-cı ilin 20 Yanvarında
Sovet ordusunun Bakıda dinc aksiyalara qarşı həyata keçirdiyi amansız müdaxilə,
xalqın iradəsini daha da möhkəmləndirdi. Bu hadisələr, insanların müstəqillik
uğrunda mübarizəsinə yeni bir ruh qatdı və Azərbaycanın milli həmrəyliyini
artırdı.
Hadisələrdən sonra xalq
arasında müstəqillik ideyaları daha da gücləndi, müxtəlif müxalifət
təşkilatları və siyasi partiyalar formalaşmağa başladı. 20 Yanvarın
qəhrəmanları xalqın yaddaşında qalaraq, müstəqillik mübarizəsinin simvoluna
çevrildi. 1991-ci ilin oktyabrında Azərbaycanın müstəqilliyini elan etməsi, bu
hərəkatın uğurla nəticələndiyinin göstəricisi oldu.
20 Yanvar hadisələri,
həmçinin beynəlxalq aləmdə Azərbaycanın hüquqlarını və müstəqil dövlət olaraq
tanınmasını tələb etmək üçün bir platforma yaradı. Bu gün də 20 Yanvar,
Azərbaycanın müstəqillik mübarizəsinin simvolu kimi qeyd olunur və hər il
xatırlanır. 20 yanvar hadisələri dünya azərbaycanlıların təşkilatlanmasına
səbəb oldu. Dünya azərbaycanlıları ilk dəfə olaraq milli faciəmizin tanıdılması
naminə yaşadıqları müxtəlif ölkələrdə təşkilatlanmağa başladılar. 20 Yanvar
faciəsi Azərbaycan tarixində çox önəmli bir hadisədir. Bu faciə Azərbaycan
xalqının müstəqillik uğrunda mübarizəsini daha da gücləndirdi. Dünya
azərbaycanlıları bu tarixi hadisəni tanıtmaq üçün müxtəlif ölkələrdə
təşkilatlanmağa başladılar, tədbirlər keçirərək, bu hadisənin beynəlxalq aləmdə
tanınması üçün çalışdılar. Bu, həm də diasporun bir araya gələrək milli kimliyi
qoruma və müstəqillik ideallarını yayma yolunda atdığı mühüm addımlardandır.
Bu qırğın yalnız
Azərbaycanın azadlıq istəyini boğmaq məqsədini daşımırdı, həm də Sovet
İttifaqının zülmkar idarəetmə üsullarının və müstəqil dövlətlərin
yolverilməzliyini göstərmək üçün bir vasitə idi. Lakin, 20 Yanvar hadisələri
Azərbaycanın müstəqillik hərəkatını daha da gücləndirdi və nəticədə, 1991-ci
ilin avqustunda Sovet İttifaqı dağılaraq, Azərbaycan yenidən müstəqilliyinə
qovuşdu.
Nəbi Ağayev
K.Y.Fərəcova adına
Elmi-Tədqiqat Pediatriya İnstitutunun
PHŞ-nin Uşaq Bərpa
Mərkəzinin Təsərrüfat bölmə müdiri
