Vətənə və xalqa olan dərin sevginin təzahürü

Ümummilli Lider Heydər Əliyev: “Xalqı xalq edən, milləti millət edən onun ana dilidir”

 Sovet dövründə Azərbaycan dilinin inkişafı və qorunması baxımından Ulu Öndər Heydər Əliyevin fəaliyyəti xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. O, SSRİ kimi çoxmillətli və rus dilinin dominant olduğu bir dövlətdə yaşayıb fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, milli kimliyin əsas sütunlarından biri olan Azərbaycan dilinin qorunması və inkişafı üçün ciddi addımlar atıb. Heydər Əliyev 1969-cu ildə Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi seçildikdən sonra milli-mədəni dəyərlərin qorunmasına xüsusi diqqət yetirməyə başladı. O, Azərbaycan dilinin dövlət idarəetməsində, təhsildə və gündəlik həyatdakı rolunun artırılması üçün çalışdı. Həmin dövrdə Azərbaycan dilində sənədləşmənin və yazışmaların aparılması təşviq edildi. SSRİ-nin "vahid sovet xalqı" siyasətinə baxmayaraq, Heydər Əliyev milli kimliyin qorunması və milli dəyərlərin yaşadılması üçün Azərbaycan dilinin inkişafını vacib sayırdı. Onun təşəbbüsü ilə dövlət idarələrində və müxtəlif təşkilatlarda Azərbaycan dilində çıxışlar və yazışmalar daha geniş yer almağa başladı. Heydər Əliyevin rəhbərliyi dövründə Azərbaycan dilində dərsliklərin hazırlanmasına və tədris prosesinin Azərbaycan dilində aparılmasına dəstək verildi. Ulu Öndər universitetlərdə və orta məktəblərdə Azərbaycan dili və ədəbiyyatına xüsusi diqqət yetirilməsinə şərait yaratdı. Ədəbiyyat, mətbuat və digər mədəni sahələrdə Azərbaycan dilində yaradılan əsərlərin təşviqi, yazar və şairlərin dəstəklənməsi onun siyasətində mühüm yer tuturdu. Bu da dilin zənginləşməsinə və xalq arasında daha geniş yayılmasına səbəb oldu. O dövrdə belə bir mövqedə durmaq – yəni milli dilin qorunması və təşviqi istiqamətində açıq şəkildə addımlar atmaq – böyük siyasi iradə və cəsarət tələb edirdi. Heydər Əliyev isə bu məsuliyyəti üzərinə götürərək, Azərbaycan xalqının milli kimliyinin əsasını təşkil edən dilin qorunmasında mühüm rol oynadı.

Göründüyü kimi, Azərbaycan dilinin ölkənin dövlət dili elan edilməsində xalqımızın Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin çox böyük xidmətləri olmuşdur. Ümummilli Lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 27 aprel 1978-ci il tarixində Azərbaycan SSR Konstitusiyasına “Azərbaycan SSR-nin dövlət dili Azərbaycan dilidir” maddəsi əlavə olunmuşdur. Bu, SSRİ kimi çoxmillətli və rus dilinin dominant olduğu bir dövrdə çox mühüm və cəsarətli bir qərar idi. O dövrdə bir çox müttəfiq respublikalarda belə bir təşəbbüs ya qarşısı alınır, ya da gecikdirilirdi. Amma Heydər Əliyev milli maraqları üstün tutaraq, Azərbaycan xalqının ana dilinə sahib çıxması və bu dilin hüquqi cəhətdən qorunması üçün böyük əzm göstərdi. Bununla Azərbaycan dilinin hüquqi statusu yüksəldi – artıq sadəcə danışıq və məişət dili deyil, rəsmi idarəçilik dili kimi tanındı. Milli kimliyin qorunması üçün zəmin yaradıldı – bu addım xalqın öz ana dilində təhsil almasına, elm və mədəniyyətin inkişafına güclü təkan verdi.

Dil məsələsində Ulu Öndər Heydər Əliyevin mövqeyi, sadəcə bir siyasi qərar deyildi — bu, cəsarət, qətiyyət və Vətənə sadiqliklə verilmiş tarixi bir mövqe idi. SSRİ kimi mərkəzləşdirilmiş və rus dilinin hegemonluğunu təmin edən bir imperiyada, milli dilin qorunması və inkişafı uğrunda mübarizə aparmaq, həqiqətən də, yalnız xalqını sevən, öz kökünə bağlı və uzaqgörən bir liderin işi idi. Heydər Əliyevin bu mövzuda göstərdiyi cəsarətli və sadiq mövqe bir neçə istiqamətdə özünü göstərdi. Belə ki, Konstitusiya səviyyəsində dilin statusunu təsbit etdirdi. 1978-ci ildə qəbul olunan Azərbaycan SSR Konstitusiyasında Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi tanınması, məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsü və prinsipial mövqeyi nəticəsində mümkün oldu. Bu, həmin dövr üçün çox cəsarətli siyasi addım idi, çünki mərkəzi sovet hakimiyyəti rus dilinin rolunu azaltmağa qarşı idi.

Onun rəhbərliyi dövründə Azərbaycan dili təhsildə, dövlət idarəçiliyində və rəsmi yazışmalarda daha geniş şəkildə tətbiq olunmağa başladı. Heydər Əliyev bu istiqamətdə addımlar atarkən heç vaxt mərkəzin qəzəbindən çəkinmədi, çünki onun üçün xalqın dili və milli kimliyi hər şeydən önəmli idi.

Heydər Əliyevin Sovet dönəmində Azərbaycan dilinə göstərdiyi diqqət və qayğı, onun milli kimliyə və dövlətçilik ənənələrinə sadiqliyinin bariz nümunəsidir. Bu siyasətin nəticəsində Azərbaycan dili yalnız qorunmadı, həm də inkişaf etdi və müstəqillik dövründə dövlət dili kimi öz yerini daha da möhkəmləndirdi.

Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra Ulu Öndər Heydər Əliyevin dil siyasəti yeni bir mərhələyə qədəm qoydu. Bu dövrdə Azərbaycan dili yalnız milli-mədəni kimliyin ifadə vasitəsi deyil, eyni zamanda dövlətin suverenliyinin rəmzi kimi xüsusi status qazandı. Heydər Əliyev müstəqil dövlətin banisi olaraq, Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi inkişafı və qorunması istiqamətində əhəmiyyətli və strateji addımlar atdı. 1995-ci ildə qəbul edilən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında Azərbaycan dili rəsmi dövlət dili kimi təsbit olundu. Bu, Ulu Öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə reallaşdı və dilin hüquqi statusunu möhkəmləndirdi. Konstitusiyanın 21-ci maddəsində açıq şəkildə qeyd olunur ki, "Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir."

Müstəqillik dövründə Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Azərbaycan dilinin latın qrafikalı əlifbaya keçidi həyata keçirildi. 2001-ci ildə imzaladığı "Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün təsis edilməsi haqqında" fərmanla hər il 1 avqust tarixinin Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü kimi qeyd olunması qərara alındı. Bu, dilə olan yüksək diqqətin göstəricisi idi. Heydər Əliyevin prezidentliyi dövründə Azərbaycan dili bütün təhsil pillələrində əsas dil kimi möhkəmləndirildi. Məktəblərdə, ali təhsil müəssisələrində Azərbaycan dilinin tədrisi genişləndirildi, yeni dərsliklər və tədris vəsaitləri hazırlandı. Dövlət idarələrində də sənədləşmənin Azərbaycan dilində aparılması məcburi hala gətirildi.

Heydər Əliyev dövründə dilçilik elminə də diqqət artırıldı. Azərbaycan dilinin elmi əsaslarla tədqiqi, orfoqrafiya qaydalarının hazırlanması, lüğətlərin nəşri və terminologiyanın inkişafı üçün şərait yaradıldı. Ulu Öndər Heydər Əliyev müstəqillik illərində Azərbaycan dilinin təkcə hüquqi statusunu möhkəmləndirmədi, həm də onun real həyatın bütün sahələrində işlək və nüfuzlu olması üçün ciddi addımlar atdı. Onun dil siyasəti nəticəsində bu gün Azərbaycan dili təkcə ölkə daxilində deyil, beynəlxalq arenada da tanınan və tədris edilən bir dilə çevrilib.

Ana dilində düşünmək, danışmaq və yazmaq – bu, həmin xalqın mədəniyyətini yaşatmaq deməkdir. Azərbaycan xalqı da öz ana dili vasitəsilə əsrlər boyu zəngin ədəbiyyat, incəsənət, fəlsəfi düşüncə və milli ideologiyalar yaradıb. Azərbaycan dili xalqımızın milli kimliyinin, mənəvi irsinin və dövlətçiliyinin ayrılmaz hissəsidir. Heydər Əliyev dəfələrlə çıxışlarında vurğulayırdı: "Xalqı xalq edən, milləti millət edən onun ana dilidir". Bu fikirlər onun Vətənə və xalqına olan dərin sevgisinin və sadiqliyinin təzahürü idi. Ana dilini qorumaq və inkişaf etdirmək – bu, həm keçmişə hörmət, həm də gələcəyə məsuliyyətdir. Dil vasitəsilə biz nəsildən-nəslə bilik, adət-ənənələr, milli ruh ötürürük. Bu baxımdan, Azərbaycan dilinin zənginliyini, gözəlliyini və ifadə imkanlarını qoruyub saxlamaq, onu sevmək və inkişaf etdirmək hər birimizin borcudur.

Zenfira Nurullayeva

Qara Qarayev adına Mərkəzi İncəsənət Məktəbinin xor ixtisası üzrə müəllimi,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi