Sunami nədir və ona nə səbəb olur?

Çərşənbə günü Rusiyanın şərq sahillərində baş verən 8,8 bal gücündə güclü zəlzələ dünya ölkələrində sunami xəbərdarlığına səbəb olub.

8,8 bal gücündə olan Kamçatka zəlzələsi son 125 ildə qeydə alınan altıncı ən güclü zəlzələ olub. Bu həm də Yaponiya sahillərində 9,1 bal gücündə zəlzələ və ardınca baş verən sunami nəticəsində 15 000-dən çox insanın ölümünə səbəb olan 2011-ci ildən bəri ən güclü zəlzələdir. Rusiya Federasiyası üçün zəlzələ fəlakətli sunamiyə səbəb olan Şimali Kuril zəlzələsindən bir qədər az güclü idi. Kamçatkada sonrakı seysmik təkanlar daha zəif olub, maksimum 6,7 bal gücündə olub.

Sunami nədir və onlara nə səbəb olur?

Əslində sunami su altında güclü zəlzələlər və ya vulkan püskürmələri nəticəsində yaranan bir sıra nəhəng dalğalardır. Bütün məlum sunamilərin təxminən 80%-i zəlzələlər nəticəsində baş verib. Açıq okeanda sunami dalğaları adətən təsvir olunduğu kimi görünmür - binaların və digər tikililərin üzərində ucalan nəhəng dalğa təpələri. Ancaq quruya yaxınlaşdıqca ölçüləri artır və daha yüksək olurlar.

Sunaminin yayılma sürəti okeanın dərinliyindən, eləcə də dibinin topoqrafiyasından asılıdır. Su nə qədər dərin olarsa, dalğalar bir o qədər sürətlə hərəkət edər. Dərin sularda sunamilər reaktiv təyyarənin sürəti ilə (təxminən 800 km/saat) hərəkət edə bilir və dalğanın hündürlüyü artarkən yalnız sahilə yaxınlaşdıqda sürətini azalda bilər. Sunamilərə vurduqları sahil xəttinin forması və təbiəti də təsir edir.

Sunamilər adətən güclü zəlzələlər yarada bilən böyük qırılmalar boyunca baş verir. Dalğalar sahilə çatdıqda sunami ciddi dağıntılara səbəb ola bilər. Buna görə də, onların təsirlərini azaltmaq üçün effektiv xəbərdarlıq sistemlərinin təmin edilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Kamçatka sahillərində Sakit okean plitəsinin Avrasiya plitəsinin yaxınlığında Şimali Amerika plitəsinin bir parçasının altına endiyi subduksiya zonası var.

Sunami xəbərdarlığı sistemləri necə işləyir?

Sunamidən əvvəl adətən maqnitudası 7-dən çox olan böyük zəlzələ baş verir. Zəlzələlər sunamilərdən təxminən 100 dəfə daha sürətli hərəkət edən seysmik dalğalar yaradır və seysmik xidmətlər tərəfindən ilk aşkar edilən zəlzələlərdir. Yer hərəkətini ölçən seysmik monitorinq stansiyaları zəlzələnin yeri, dərinliyi və maqnitudası haqqında məlumat verir. Sunami xəbərdarlığı mərkəzi daha sonra sunaminin yarana biləcəyini və buna görə də risk zonasında olan vətəndaşlar üçün xəbərdarlıq tələb edilib-edilmədiyini müəyyən edir.

Sunami xəbərdarlığı sistemləri (TWS) sunaminin ölçüsünü proqnozlaşdırmaq üçün okean dibi təzyiq sensorları və səth şamandıralarından alınan məlumatlardan istifadə edir. Sunami xəbərdarlığı mərkəzləri vəziyyəti modelləşdirir: dalğanın hündürlüyü nə olacaq, onun quruya çatma vaxtı, yeri və müddəti. Bu məlumatlar sunami xəbərdarlığının yenilənməsi və ya ləğv edilməsinə qərar vermək üçün istifadə olunur.

Bir neçə tektonik plitələrin qovşağında yerləşdiyinə görə Yaponiya sunami xəbərdarlığının ən geniş sistemlərindən birinə malikdir. Məlumat altı rəsədxanadan peyk və mobil rabitə vasitəsilə davamlı olaraq toplanır. Zəlzələdən sonra episentrə ən yaxın olan rəsədxana üç dəqiqə ərzində sunami xəbərdarlığı verir. Bildirişlər səsucaldanlar, televiziya və radio vasitəsilə də edilir; kənd yerlərində sirenlərdən və zənglərdən istifadə olunur.

News365.az