Stalin Əmir Teymurun məzarını niyə açdırdı? - İLGİNC DETALLAR

Dünyanın ən nəhəng şəxsiyyətlərindən biri sayılan Əmir Teymurun ölümündən sonra onun məzarının kodlaşdırılması barədə mifik rəvayətlər dolaşır. Qeyd edim ki, Əmir Teymur, 1405-cü il fevralın 18-də Çinə səfər edərkən vəfat edib.

Son sözləri "Lə iləhə illəllah" və "Məni Seyid Bərkənin ayağı altında basdırın... Bir də ki... Nə olursa olsun, qılıncı əlinizdə möhkəm tutun... Zəifliyi qəlbinizə yaxın buraxmayın. Zəiflik ağlınızı çaşdırar, ruhunuzu məhv edər, qoymaz məqsədinizə çatasınız. Eşidirsiniz? Zəif olan məqsədinə çatmayacaq..." olub.

Öldükdən sonra cənazəsini Səmərqəndə aparıblar. Əmir Teymurun yanında övladları - Şahrux və Miran şah, nəvələri Uluqbəy və Məhəmməd Sultan, Mir Səid Baraka və Teymurilər sülaləsinin bir neçə başqa nümayəndəsi dəfn olunublar. Rəvayətə görə, nefrit daşı plitəsi monqollar tərəfindən Çin imperatorunun sarayından götürülərək monqol hökmdarlarının sarayında taxt kimi qoyulmuşdur.

1941-ci ilin martında Stalinin şəxsi icazəsi ilə elmi ekspedisiya təşkil edildi. Onun vəzifəsi Teymurun məqbərəsini tapmaq idi. Dəstənin rəhbəri tanınmış özbək tarixçi və riyaziyyatçısı, Özbəkistan Elmlər Akademiyasının prezidenti akademik Taşmuhammed Karı-Niyazov idi. Ekspedisiyanın tərkibinə Şərqin qədim dillərinin mahir bilicisi, tarixçi Aleksandr Semyonov, məhşur leninqradlı arxeoloq, antropoloq və heykəltəraş Mixail Gerasimov, tacik yazıçısı, alim və ictimai xadim Ayni və digərləri daxil idi.

Məzar 1941-ci il iyunun 21-də axşam açılıb. Fatehin kəlləsi sarkofaqda su olduğuna görə zəif qorunub saxlanılmışdır, baxmayaraq ki, tərkibində saç qalıqları var idi. Qaşüstü sümüyün forması və kəskin burun çıxıntısı onda klassik monqoloidlik əlamətləri olan epikantusun olmamasını, burnunun yastı olmadığını sübut edirdi.

Çürüməmiş tük qalıqlarına əsasən Əmir Teymurun saçlarının formasının düz və cod,saçlarının rənginin isə kürən olduğu məlum olmuşdur. O da məlum olmuşdur ki Əmir Teymur çoxlarının onu təsvir etdikləri kimi bığlarını qısaltmamış,əksinə uzun bığ saxlamışdır. Saqqalının forması üçkünc olmuşdur.

1941-ci ildə Gerasimovun rəhbərliyi ilə aparılan antropoloji tədqiqatlar göstərdi ki:

• Boyu təxminən 172 sm olub – o dövrə görə kifayət qədər yüksək sayılırdı.

• Bədəni güclü və əzələli quruluşa malik idi.

• Sağ ayağında topuq və baldır arasında ağır zədə izi olub, bu da onun hafizlərdə “topal” kimi tanınmasına səbəb olub.

• Çoxsaylı hərbi kampaniyalar səbəbilə bədənində bir neçə köhnəlmiş zədə izi olub.

• Çiyinlər geniş, döş qəfəsi inkişaf etmişdi.

• Əllərin və biləklərin sümükləri güclü, qalın və ağır yük daşımış bir döyüşçüyə uyğun tipdədir

• Dolixosefal (uzunsov) kəllə – uzunluğu eni ilə müqayisədə daha böyükdür.

• Kəllə qapağı hündür, oksipital hissə (arxa hissə) bir qədər çıxıntılıdır.

• Alın geniş və nisbətən dikdir.

Alimlərin ümumi qənaəti belə olub ki, Əmir Teymur Qafqazoidin üstünlük təşkil etdiyi türk-moğol qarışıq morfotipi kimi təsnif olunmalıdır.

Qeyd edim ki, 1941-ci ildə aparılan qazıntı ekspedisiyası zamanı texnologiya və genetik metodologiya bugünkü ilə müqayisədə çox məhdud idi. O dövrdə müasir DNT analiz metodları mövcud deyildi. Lakin alimlərin məqbarədən götürdüyü nümunələr daha sonrakı dövrlərdə tədqiq edilib və müəyyən edilib ki, Teymurun haploqrupu “C2-F4002” –yə uyğun gəlir. Bu haploqrupun “prototürklərin varisləri olan tayfaların DNT kodu” kimi təsvir olunduğu da iddia edilir. (BAX: Genetic Continuity of Bronze Age Ancestry with Increased Steppe-Related Ancestry in Late Iron Age Uzbekistan və Genetic Echo of the Tarim Mummies in Modern Central Asians məqalələri)

Babur öz atasının və əcdadlarının türk olduqlarını yazır: “Bizim ulus türkdür.”(BAX: “Baburnamə, s. 23)

Ərəb tarixçisi Əhməd İbn Məhəmməd ibn Ərəbşah yazır: “O boyca uca idi. Enli alnı var idi. Dərisinin rəngi bəyaz idi. Qol və ayaqları uzun, biləkləri enli idi. Uzun saqqalı var idi. Səsi gur idi”.

Maraqlıdır ki, Teymur Şahrux kimi kəfəndə deyil, Gerasimovun fikrincə, müasir tabutlara formasına uyğun gələn tabutda dəfn edilib. Qalıqların pis mühafizəsi antropoloqa Teymurun görünüşünü bərpa etməyə mane olmadı. Tamerlanın başını taxta qutuya qoyub Moskvaya aparıblar. Məqbərədə heç bir zinət əşyası aşkar edilməyib.

Bir müddət sonra Səmərqənddə baş verənlər və müharibənin başlanmasının Əmir Teymurun qəbrinin açılması (lənət) ilə bağlı ola biləcəyi haqqda Stalinə məlumat verilib. Çaşqın vəziyyətə düşən Stalinə onu qorxudan bu məlumatı çatdıran şəxs məşhur sovet sərkərdəsi general G.Jukov olub.

Bundan sonra Stalin Özbəkistan Kommunist Partiyasının birinci katibi Usman Yusupovla əlaqə saxlayır və təcili olaraq Əmir Teymurun qalıqlarını Qur-Əmirə qaytarmaq lazım olduğunu deyir.

1942-ci il noyabrın 15-də sümük qalıqları geri qaytarılıb, basdırılması üçün Moskvadan xüsusi qatarla Özbəkistana yola salınır. Hətta Stalinin xüsusi tapşırığı ilə sümük qalıqları böyük bir mühafizə ilə aparılıb. Müharibə şəraitinə görə sümük qalıqlarının Səmərqəndə geri qaytarılması təxminən 1 ay çəkib.