Palma ağacları, Bakı, Paris, Nyu Yorkda kafelər: Bir eşq hekayəsi və faciəli həyat

Bakıda Palma ağaclarının tarixi ilə bağlı müsahibəmdə Bakıda sevdiyi Nərgiz Xəlilova üçün onu əkdirən Əliş Ləmbəranskinin onunla sevməsi barədə sözlərimə görə bir çox insan mənə yazaraq bunu geniş yazmağı xahiş elədi. Xahişlərinizi yerə sala bilmərəm:

Nərgiz Xəlilova 1937-ci ildə Rusiyanın Sankt-Peterburq şəhərində anadan olub. Atası Ramazan Xəlilov “Bakinskiy raboçiy” qəzetinin müxbiri kimi Sankt-Peterburq akkreditə edilib, orada işləyib. Anası Elvira Xəlilova isə Belarusiyada anadan olan yəhudi idi.

Nərgiz Xəlilova keçmiş Sovet İttifaqının ən cazibədar qadınlarından biri hesab olunur. Bu qadın kişilər tərəfindən idol sayılırdı. Tanınmış şairlər, musiqiçilər, rəssamlar öz əsərlərində onu tərənnüm etmişlər.

O, ağıllı, savadlı, tərbiyəli, beş dildə danışan, cəmiyyətdə özünü təbii aparmağı bilən qadın idi.

Bundan əlavə, yumşaq, mehriban bir xarakterə sahib idi. Ancaq ən əsası, o, bəzi izaholunmaz cazibədarlığı və ətrafındakılara özündən müsbət enerji verəcək güclü xarizmaya malik idi. 60-cı illərdə zahiri və daxili gözəllik etalonuna çevrilən bu qadın şəhərə gəzməyə çıxanda ətrafda hər kəs dayanar və ona baxardı.

Azərbaycanın ən varlı ailələri, yüksək vəzifə tutan məmurların xanımları, gənc qızlar onun geyim tərzinə valeh olurdular. Deyilənlərə görə onun şəhərdə bir dəfə gəzməsindən sonra Azərbaycanda varlı ailələr ona zəng edib, geyim və aksesurlarından əldə etmək üçün ondan xahişlər edirdilər.

Nərgizin gözəlliyinə məftun olmuş o dövrün məhşur rəssamları N. Jukov, Ş. Manqasarov, T. Nərimanbəyov onun portretlərini çəkiblər. Onu avar şahzadəsi adlandıran Rəsul Həmzətov ona şeirlər yazıb, gürcü bəstəkarı O.Taktakişvili – romans bəsləyib, A.Arkanov – hekayə yazıb . İllər sonra onun həyatından bəzi faktlar Moskva teatrının "Yarasa" tamaşasının əsasını təşkil edib. Müslüm Maqomayev ona xaricdən dəbə uyğun geyimlər gətirirərdi.

Yeri gəlmişkən, Nərgizin vaxtilə Parisdə olması, orada gözəllik yarışmasında iştirak etməsi, hətta “Miss Paris” kimi də tanınması barədə xəbərlər yayılmışdı, amma bunun nə dərəcədə doğru olduğunu bilmirəm.

O dövrün tanınan ismlərindən biri olan gənc mühəndis Məlik Axundovla ailə quran Nərgiz Xəlilova zaman keçdikdən sonra qısqanclıq üzündən boşanmaya məcbur olur və Bakıya qayıdır.

Deyilənlərə görə Moskvada bir italyanla tanış olur. İtaliyan ona o qədər aşiq oldu ki, onsuz Moskvadan getməyəcəyini deyib özü ilə Romaya aparmaq təklifi edir. Amma sovet dövrü idi və müvafiq sənədlər olmadan heç kim onu sərhəddən keçirməyə qoymazdı və çoxlu sənədlər toplamalı olurdular və bürokratik əngəllər, təbii ki, onları uzun müddət gecikdirərdi.

Sonra sürpriz etmək qərarına gəldilər. Nərgiz paltarının altına yastıq qoyub, guya hamilədir və doğum üçün təcili xəstəxanaya yerləşdirilməlidir. Ancaq evlilik yox idi! Ata isə italyan idi və bunu birtəhər həll etməli idilər. Və Moskva həkimləri bütün bunları necə rəsmiləşdirmək və aralarında nikahı necə tez bağlamaq barədə düşünməyə başladılar. Lakin rejim buna izn vermirdi, onu müayinə edən həkim Nərgiz xanımın qarnında yastıq olmasını bilirdi və ona təklif edir ki, Roma həkimləri Nərgizi Romaya xüsusi əhəmiyyətli bir xəstə kimi dəvət etsinlər ki, orada müayinə olunsun.Əlində belə bir dəvətin olması ilə daha tez qeydiyyatdan keçmək və Romaya getmək mümkün idi. Lakin sənədlər qaydasında olmur və Nərgiz Bakıya qayıtmalı olur.

O dövrdə 1961-ci ildə Bakı Şəhər İcraiyyə Komitəsinin sədri Əliş Ləmbəranskinin də bu gözəl qadın barədə məlumatı var idi.Qeyd edim ki, Azərbaycanda bir çox önəmli dövlət vəzifələrində çalışmış, layihələndirdiyi memarlıq nümunələri ilə Bakını gözəlləşdirən əməkdar mühəndis Əliş Cəmil oğlu Ləmbəranski 10 may 1914-cü ildə Bərdə Ləmbəran kəndində anadan olub.

Aralarında yaş fərqi böyuk olmasına baxmayaraq 24 yaşlı dünya gözəlini təəcübləndirmək üçün Əliş Ləmbəranski onun şərəfinə Bakının Fəvvarələr meydanında “Nərgiz” kafesini ucaldıb, həm də Parisdə restoran və Nyu-Yorkda iki mağaza adlandırılıb. Fidel Kastrodan Palma ağacı xahiş edib, kafe yanında əkdirib. Afrika ölkələrinin səfirlərindən biri Əliş müəllimə hədiyyə ikinci palma ağacı göndərəndə də kafeyə gələn yolda onu da əkdirib.

Kafe tez bir zamanda populyarlıq qazandı. Üstəlik, açıldığı ildə "Amfibiya adamı" filminin çəkiliş yeri olması ilə məşhurlaşdı. Burada yerli müğənninin bəstəkar Andrey Petrovun xüsusi olaraq bu film üçün yazdığı “Dəniz şeytanı haqqında mahnı”nı alovlu ifası ilə tamaşaçıları əyləndirdiyi kiçik bir səhnə oynanıldı.

Əliş müəllimlə ailə qurmaq, onunla həyatı bir yerdə davam etmək istəməyən Nərgiz xanım Slavik Aqaranov adlı yəhudi ilə tanış olur və onunla vətəndaş nikahında yaşayır. Cütlük Moskvaya köçür, Slavik orada valyuta mübadiləsi ilə məşğul olur, əsasən xaricilərlə iş birliyi qurur, rublu valyutaya çevirir, Bakıda tapılmayan dəbli geyimləri çatdırır, xaricə qızıl satır, yaxşı pul qazanırdı. Nərgiz bunları bilsə də, Bakıdakı qohumlarından gizlədir, guya dissertasiya üçün material topladığını bildirirdi. Və, cütlük gözlənilməz anda həbs edilir. Bakıdakı mənzillərində olan hər şeyi isə müsadirə olunur. Valyuta cinayətində ittiham olunaraq Nərgizi səkkiz illik həbs edirlər. O, ilk yarım ili Rusiyanın Lefortovo həbsxanasında, qalan beş ili isə Bakıdakı ümumi rejimli qadın kolonunda cəza çəkir.

1999-cu ildə xəstəlkdən rəhmətə gedir və Bakıda yerləşən rus qəbirstanlığında anasının məzarı yanında dəfn olmuşdur.