31 dekabrın Heydər Əliyev fəlsəfəsi, İlham Əliyev təntənəsi - Akif Şahbazovla müsahibə

31 dekabr- Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günüdür. Bu gün necə təsis olunub, ideya haradan qaynaqlanıb və bunun üçün hansı yollardan keçmişik?

Bu və digər suallara cavab tapmaq üçün tanınmış ziyalı Akif Şahbazovla  həmsöhbət olduq. Həmin müsahibəni təqdim edirik:

-  Akif müəllim, Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Gününün təsis edilməsi ideyası necə yaranıb?

-  Tale elə gətirib ki, azərbaycanlılar dünyada ən çox diskriminasiyaya, parçalanmaya məruz qalan xalqlardan biri olub. Hətta zamanla bu xalqın milli kimliyini unutdurmaq üçün çox sayda fitnə-fəsadlar törədilib. XX əsrin əvvəllərinə qədər Azərbaycan və yaxud azərbaycanlı ifadəsini işlətmək qadağan olub. Çar Rusiyası zamanı azərbaycanlılara “tatarlar” deyə müraciət olunurdu. Yeni formalaşan milli mətbuatda isə azərbaycanlılar yox, “müsəlmanlar” deyə xitab olunurdu. Ona görə də dövlət müstəqilliyimizin birinci dönəmində milli dəyərələrimizə və ən əsası milli kimliyimizə sahib çıxmaq üçün böyük təşəbbüslər oldu. Həmin təşəbbüslərdən biri də Yeni ilin və təqvimin dəyişdirilməsi idi. Lakin, bolşeviklərin Azərbaycanı işğal etməsi səbəbi ilə bir çox layihələr, o cümlədən Yeni ilin vaxtının dəyişdirilməsi prosesi yarımçıq qaldı.

 - Bəs, sonrakı proseslərdə nə baş verdi?

-  Belə təşəbbüslər çox olub. Azərbaycan ziyalıları hər zaman istəyiblər ki, Yeni il-1 yanvarın bayram kimi qeyd edilməsi gündəmdən çıxarılsın. Əvəzinə yeni milli təqvim hazırlansın. Əksəriyyətsə belə bir fikirdə olub ki, dekabrın 31-i azərbaycanlıların həmrəyliyi günü qeyd edilsin və 1 yanvar kölgədə qalsın. Bununla bağlı ən böyük  təşəbbüs 1944-cü ildə olub. O zaman xaricə mühacirət etmiş azərbaycanlılar və legionerlər arasında birlik yaratmaq üçün bu ideyanı Fətəlibəy Düdənginski ortaya atıb. Hətta 1944-cü ildə Almaniyada keçirilən qurultayda dünya azərbaycanlıları arasında bu məsələ müzakirə edilib. Qurultayda Almaniya, Fransa, İtaliya, Yuqoslaviya, Çexoslovakiya, Polşa, Finlandiya, İngiltərə, Norveç, Türkiyə kimi ölkələrə müharibənin acı şərtlərinin səpələdiyi müxtəlif legionların əsgər və zabitlər iştirak edib. Həmin qurultayda da müzakirə olunan əsas məsələlərdən biri azərbaycanlıların Yeni il və həmrəylik günü üçün tarixlərin müəyyən edilməsi olub. Çıxış edənlərin bir qismi 21 martı dünya azərbaycalılarının həmrəylik və yeni il kimi qeyd edilməsini təklif edib. Başqa bir dəstə isə məhz dekabrın 31-ni bunun üçün ən münasib tarix olduğunu bildiriblər. Sonda işçi qrupuna növbəti qurultaya qədər təkliflər hazırlamaq tapşırılıb. Lakin, İkinci Dünya müharibəsinin nəticələri ikinci qurultayın baş tutmasına imkan verməyib.

- Bəs, necə oldu ki, 90-cı illərin əvvəllərində Dünya azərbaycanlıların həmrəylik günü təsis edildi?

-  Bunun da maraqlı tarixçəsi var. Bildiyiniz kimi 1988-ci ilin 17 noyabrından başlayaraq milli azadlıq mübarizəsi açıq müstəviyə keçdi. Və indiki Azadlıq meydanı xalqın həmrəylik yerinə çevrildi. Meydan hərəkatı 10 gün sonra ordu gücü ilə dağıdıldı. Kütləvi həbslər oldu. Və Moskvanın göstərişi ilə Azərbaycanda Fövqəladə vəziyyət elan olundu. Belə vəziyyətdə yürüş və mitinqlərin keçirilməsi çox ətin idi. Ona görə hərəkat üzvləri bölgələrə üz tutdu. Siyasi proseslər bölgələrdə daha fəal inkişaf etməyə başladı. Və 1989-cu ilin dekabrın ortalarından başlayaraq Sovet Azərbaycanı ilə İran sərhədlərinin dağıdılmasına başlanıldı. Təsəvvür edin ki, 10 gün ərzində Naxçıvandan Astaraya qədər bütün sərhədboyu ərazilərdə  o taylı-bu taylı soydaşlarımız əliyalın şəkildə tikanlı məftilləri söküb dağıtdılar. Bu aksiyada onminlərlə soydaşımız iştirak edirdi. Və böyük insan seli qarşısında həm sovet, həm də İran sərhdçiləri aciz qalmışdı. Bir məqamı da qeyd edim ki, o zaman sərhədlərin dağıdılmasının əsas səbəbi Moskvaya bir mesaj vermək idi. Çünki, o zaman SSRİ rəhbərliyi açıq şəkildə Ermənistanı müdafiə edirdi.Ona görə də sərhədlərin dağıdılması ilə Moskvaya çatdırıldı ki, əgər ermənipərəst siyasət davam etsə Azərbaycanlılar İranla birləşməyə qərar verəcək. Əslinə baxsan SSRİ-nin dağıdılmasında “Sərhəd hərəkatı”nın xüsusi payı var.

- Çox şanlı bir tarixdir…

-  Bəli, doğru deyirsiniz. Yadımdadır ki, 1990-cı ilin 1 yanvarına o taylı, bu taylı soydaşlarımız  çox fərqli şəkildə qədəm qoydu. Şaxtalı havaya baxmayaraq insanlar Arazı üzərək qarşı tərəfə keçirdilər. Sahilboyu ərazilərdə insan seli “Azərbaycan bir olsun, mərkəzi Təbriz olsun”, “Azərbaycan var olsun, istəməyən kor olsun” deyə hayqırırdı. Hətta bəzi adamlar sərhəd məftillərindən maraqlı kompazisiyalar düzəldib, bir-birlərinə hədiyyə edirdi. Dəqiq deyə bilərəm ki, 1989-cu ilin 31 dekabr axşamında hər bir quzeyli azərbaycanlının evində bir güneyli qonaq var idi. O gün sözün həqiqi mənasında azərbaycanlılrın həmrəylik günü idi.

- Akif müəllim bəs, bu gün necə rəsmiyyət aldı?

- “Sərhəd hərəkatı”ndan bir il sonra1990-cı ilin dekabrında  İstanbulda sərhəd hadisələrinin ildönümü qeyd edildi. İstanbulda Dünya Azəri Türk Dərnəyinin birinci qurultayında dekabrın 31-nin Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü kimi qeyd olunmasına dair qərar verildi. Bir daha deyirəm ki, o vaxtadək həmin günə qədər Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Gününün 21 martda keçirilməsi daha çox səslənən fikirlərdən idi.

Nəhayət, 1991-ci ilin dekabrında Ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 31 dekabrın Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü kimi qeyd edilməsi üçün Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisində müzakirələr başladı. Və 16 dekabr 1991-ci ildə Ali Məclis bununla bağlı qərar qəbul etdi. Qərar 6 bənddən ibarət idi. Əsas bənd isə o idi ki, bundan sonra 31 dekabr Dünya Azərbaycanlıların Həmrəylik Günü istirahət günü kimi qeyd edilsin. Dahi öndərin 31 dekabrın üzərində dayanmasının bir sıra səbəbləri vardı. Əsas səbəb o idi ki, Heydər Əliyev elə bir qərar almağı düşünürdü ki, ondan incik düşən icmalar olmasın. Çünki, Azərbaycan hər zaman tolerant ölkə olub. Əgər Yeni ildən imtina edilsə və XX əsrin sonlarında yeni təqvim hazırlansaydı bu həm ciddi çətinliklər yaradardı, həm də ölkəmizdə yaşayan xristian xalqları incik sala bilərdi. Ona görə də hədəf 31 dekabr seçildi. Beləliklə, Yeni il ərəfəsində dünya azərbaycanlılara yeni-yeni mesajların verilməsi imkanı qazanıldı, həm də Yeni il axşamı çox nəzakətli şəkildə gündəmdən düşürüldü. O vaxtan başlayaraq hər birimiz Yeni il təbrikimizdən öncə həmrəylik günü ilə bağlı diləklərimizi dilə gətiririk. Axşam da süfrə arxasında oturanda Yeni ildən daha çox həmrəylik gününü qeyd edirik.Bütün bunlarsa Ümummilli liderin siyasi müdrikliyinin təntənəsi idi.

Bundan sonra dahi öndər Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti qarşısında vəsatətlə çıxış etdi. Və elə həmin ilin 25 dekabrında  Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri tərəfindən imzalanan 38 saylı qərarla hər il 31 dekabrın Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü kimi keçirilməsi qanuni əksini tapdı. 1992-ci ildə 31 Dekabr- Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik günü elan edilməsi ilə bağlı dövlət səviyyəsində qərar qəbul edildi və bununla da 31 dekabr həmrəylik günü kimi öz mövqeyini daha da gücləndirdi.

- Bəs, Dünya azərbaycanlılarının qurultayının keçirilməsi ideyası necə yarandı?

-  Dünya azərbaycanlılarının qurultayının çağırılması ilə bağlı ilk təşəbbüs 1992-ci ildə olub. "Dünya azərbaycanlılarının qurultayının çağırılması haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 dekabr 1992-ci il tarixli, 255 nömrəli Sərəncamına əsasən Bakıda dünya azərbaycanlılarının qurultayının çağırılması qərara alındı. Həmin Sərəncamla Dünya azərbaycanlılarının qurultayını keçirmək üçün Azərbaycan Respublikasının Prezidenti sədrliyi ilə Təşkilat Komitəsi yaradıldı. "Dünya azərbaycanlılarının qurultayını keçirmək üçün yaradılmış təşkilat komitəsinin tərkibinə əlavələr edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 30 yanvar 1993-cü il tarixli, 293 nömrəli Sərəncamına əsasən Təşkilat Komitəsinin tərkibinə əlavələr edildi. Lakin qurultay məlum olmayan səbəblərdən baş tutmadı. Və nəhayət, Ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 2001-ci il noyabr ayının 9-10-da Bakıda Dünya Azərbaycanlılarının I qurultayı keçirildi. Qurultay dünya azərbaycanlılarının birləşdirilməsi, bu sahədə mövcud olan problemlərin aradan qaldırılması istiqamətində mühüm hadisəyə çevrildi. Qurultayda dərin məzmunlu nitq söyləyən ulu öndər Heydər Əliyev dünya azərbaycanlılarının milli birliyinin və həmrəyliyinin təmin edilməsi, Azərbaycan dövləti və dünya azərbaycanlılarının əlaqələrinin möhkəmləndirilməsi, qarşıya çıxan problemlərin həllində səylərin birləşdirilməsi zərurəti, o cümlədən, ana dilinin, milli-mənəvi dəyərlərin qorunub saxlanılması, inkişaf etdirilməsi haqqında fikirlərini bildirdi.

“Hər bir insan üçün onun milli mənsubiyyəti onun qürur mənbəyidir. Mən həmişə fəxr etmişəm, bugündə fəxr edirəmki, mən azərbaycanlıyam!”- müdrik rəhbərin bu kəlamları hərbir həmvətənlərimiz üçün milli qürur rəmzinə çevrildi. Bunun davamı olaraq Ümummilli lider Heydər Əliyevin 2002-ci il 5 iyul tarixli Fərmanı ilə Xarici ölkələrdə Yaşayan Azərbaycanlılarla İş üzrə Dövlət Komitəsi yaradıldı. Sonradan, qurumun adı dəyişdirilib Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi oldu.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Ümummilli liderin siyasi varisi olaraq digər sahələrlə yanaşı bu sahəni də hər zaman prioritet hesab edib. Məhz onun təşəbbüsü ilə Dünya azərbaycanlılarının II qurultayı 2006-cı ildə, III qurultay 2011-ci ildə, IV qurultay 2016-cı il, V qurultay isə 2022-ci ilin aprelində keçirildi. Qürurla deyək ki, V qurultay azərbaycanlıların Qüdsü- Şuşada keçirildi. Müstəqil və suveren Azərbaycanın mədəniyyət mərkəzi olan Şuşada belə bir mötəbər tədbirin keçirilmisə çox qürurverici və əlamətdar hadisədir.Şuşada keçirilən qurultay həm də yeni perspektivləri müəyyən etmək məqsədi daşıyırdı. Bildiyimiz kimi 44 günlük müharibədə xaricdəki diaspor təşkilatları çox güclü şəkildə Azərbaycan Prezidentini, Azərbaycan xalqını və Ordumuzu dəstəklədi. Eləcə də Azərbaycan həqiqətlərinin dünyaya daha dolğun şəkildə çatdırılmasında diaspor təşkilatlarının böyük rolu oldu. Ona görə də qələbənin əyani şəkildə Şuşada qeyd edilməsi dünyada yaşayan bütün azərbaycanlıların mənəvi haqqı idi. Məhz Azərbaycan lideri də bu reallıqları nəzərə alıb 2022-ci ildə xaricdəki diaspor təşkilatların 400-dən artıq nümayəndəsini Şuşaya topladı. Ona görə də V qurultay daha çox bayramlaşmaq və bölüşmək missiyasını daşıyırdı.

- Bayram ərəfəsinə arzularınızı da eşitmək istərdik…

-  Dünyanın 5 qitəsinə yayılmış 50 milyondan artıq azərbaycanlını 31 dekabr Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü münasibəti ilə səmimi qəlbdən təbrik edirəm. Qoy hər bir azərbaycanlının başı üzərində hər zaman aydın səma olsun, qəlbində azərbaycançılıq eşçi coşsun və növbəti ildə Bütöv Azərbaycan üçün daha böyük uğurlara imza ataq. Bu gün dövlət sərhədimizi əhatə edən hər qarış torpagımızda Azərbaycan Respublikasının bayrağı dalgalanır. Gün o gün olsun ki, tarixi torpaqlarımızın hər qarışında bayraqlarımız dalgalansın, İnşallah!

- Biz də Sizi bu bayram münasibəti ilə təbrik edir, maraqlı müsahibə üçün “sağ olun” deyirik.

News365.az