Türkiyə və Suriya liderləri Moskvada görüşür?
Rəcəb Təyyub Ərdoğanla Bəşər Əsədin tezliklə Moskvada görüşməsi ehtimalı getdikcə artır. Türkiyənin “A Haber” telekanalı öz mənbələrinə istinadən xəbər verir ki, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Suriya prezidenti Bəşər Əsəd arasında Moskvada görüş ehtimalı çox yüksəkdir. Ankara ilə Dəməşq arasında mövcud diplomatik dialoqdan xəbərdar olan telekanal mənbələri belə bir sammitə ev sahibliyi etmək variantları arasında Moskvanın birinci yerdə olduğunu vurğulayırlar.
“A Haber” həmçinin, Türkiyə ilə Suriya arasında münasibətlərin normallaşması çərçivəsində məhsuldar dialoqa ümidlərin olduğunu, xüsusən də türk qoşunlarının Suriyadan çıxarılması ilə bağlı yüksək səviyyəli danışıqların aparılması zərurəti ilə bağlı Əsədin mövqeyinin yumşalmasını nəzərə alaraq iddia edir.
Türkiyənin hökumətyönlü “Sabah” qəzetinin paytaxt bürosunun rəhbəri, köşə yazarı Okan Müderrisoğlu normallaşma perspektivlərini şərh edərkən bildirib ki, indiki vəziyyətdə yüksək səviyyəli diplomatlar və kəşfiyyat rəhbərləri səviyyəsində təmaslar gözləmək olar. Hazırlanacaq potensial yol xəritəsi normallaşma üçün bəzi çərçivə razılaşmalarının yaradılmasını nəzərdə tutur ki, bu da sonradan Ərdoğan və Əsəd arasında görüşə səbəb ola bilər.
Türkiyə ilə Suriya arasında münasibətlərin bərpası perspektivləri 2022-ci ilin dekabrında ortaya çıxıb. Daha sonra rusiyalı həmkarı Sergey Şoyqunun vasitəçiliyi ilə iki ölkənin müdafiə nazirliklərinin rəhbərləri Moskvada görüş keçirib. Türkiyə naziri Hulusi Akar və suriyalı həmkarı Əli Mahmud Abbas Şoyqu ilə birlikdə üçtərəfli komissiyanın yaradılması barədə razılığa gəliblər. Türkiyə və Suriya müdafiə nazirləri arasında 11 ildən sonra ilk dəfə danışıqlar baş tutub. Yada salaq ki, 2010-cu illərin əvvəllərində Ankaranın müxalifətin tərəfinə keçərək Əsədi qeyri-legitim prezident elan etdiyi üçün ölkələr arasında münasibətlər ciddi şəkildə pozulmuşdu.
Növbəti ilin may ayında Suriya və Türkiyənin xarici işlər nazirləri Feysəl Mikdad və Mövlud Çavuşoğlu arasında Moskvada görüş baş tutdu. Görüşə Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri Sergey Lavrovla yanaşı, İran naziri Hüseyn Əmir Abdullahyan da dəvət olunub. İranlıların iştirakı Rusiyanın Dəməşqin ən mühüm tərəfdaşı Tehranın arxasında Türkiyə və Suriyanı barışdırdığına dair şübhələri aradan qaldırmaq üçün lazım idi. Bundan əlavə, İran artıq Rusiya Federasiyası və Türkiyə ilə birlikdə Suriya nizamlanması üzrə Astana üçlüyünün bir hissəsi idi.
O vaxta qədər Müdafiə Nazirliyinin rəhbərləri arasında məsləhətləşmələr normal səviyyəyə çatmışdı. 2023-cü ilin aprelində Akar və Mahmud Abbas ikinci görüş keçirdilər. Burada tərəflər artıq dialoq qurmaqla məşğul olmayıb, münasibətlərin normallaşması üçün konkret şərtləri müzakirə etməyə başlayıblar. Türkiyəli həmkarlar görüşdən sonra bildiriblər ki, tərəflər Ankara ilə Dəməşq arasında əlaqələrin bərpası üçün konkret addımları müzakirə ediblər. Suriya tərəfi Türkiyə qoşunlarının Suriya Ərəb Respublikası ərazisindən çıxarılmasının zəruriliyi məsələsini qaldırıb. Türkiyə Rusiyada qadağan olunmuş terror qruplaşmalarına və YPG kürd silahlı təşkilatının üzvlərinə qarşı həyata keçirdiyi üç əməliyyatdan sonra Suriyanın şimalında və şimal-şərqində qüvvələr saxlayır və hələ də saxlayır.
Artıq nazirlər səviyyəsində müzakirələr tərəflərin münasibətləri yaxşılaşdırmağa hazır olduğunu vurğulasa da, onlar özlüyündə yalnız ən yüksək səviyyədə birbaşa dialoqun qurulmasına hazırlıq idi. Bu istiqamətdə ilk təşəbbüsü Türkiyə lideri götürüb. 2022-ci ilin sentyabrında, ŞƏT-in Səmərqənd sammitindən əvvəl Rəcəb Tayyib Ərdoğan ilk dəfə Bəşər Əsədlə görüşməyə hazır olduğunu açıqlamışdı.
O vaxtdan bəri Ərdoğan öz ideyasından və təşəbbüsündən əl çəkməyib. Bu il iyunun sonunda o qeyd edib ki, Dəməşq və Ankara diplomatik münasibətləri bərpa edə bilər və bu yolda heç bir maneə yoxdur. Türkiyə lideri Əsədlə keçmiş əməkdaşlıq təcrübələrini xatırladıb və əlavə edib ki, suriyalılar və türklər qardaş xalqlardır. Ərdoğanın sözlərinə görə, Türkiyə keçmiş əlaqələri tam bərpa etməyə hazırdır.
Əsəd Rusiya prezidentinin Suriya nizamlanması üzrə xüsusi nümayəndəsi Aleksandr Lavrentyevlə görüşdə türkiyəli həmkarının ideyasını dəstəkləyib:
“Suriya Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşmasına müsbət münasibət bəsləyirsə, bu proses onun suverenliyinə hörmət və Suriya dövlətinin onu ölkənin bütün ərazisində bərpa etmək istəyi”.
Əsəd münasibətlərin normallaşması üçün bir şərt olaraq Türkiyənin Suriya ərazilərindən qoşunlarını çıxarmasını nəzərdə tuturdu.
Ərdoğan qoşunların Suriyadan dərhal çıxarılması ilə razılaşmayıb. O təkid edib ki, ilkin şərt olmadan dialoq başlanmalıdır. Eyni zamanda, Ərdoğan Suriyanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməli olduğu və bunun Türkiyənin özünün maraqlarına cavab verməsi fikrini mübahisə etmədi. Mövqelərin fərqli olmasına baxmayaraq, Ankara görüş fikrində israrlıdır.