COP29-un qlobal əməkdaşlığın gücləndirilməsində rolu

Prezident İlham Əliyev: “COP29 iqlim diplomatiyasında dönüş nöqtəsidir və mən inanıram ki, bu irs gələcək qlobal iqlim fəaliyyətinə müsbət təsir göstərəcək”

 COP29-un uğurlu nəticələri iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə qlobal miqyasda əhəmiyyətli irəliləyişlərə gətirib çıxaracaq. Bu nəticələrin potensial istiqamətlərini və mümkün təsirlərini bilmək önəmlidir. Belə ki, COP29-da dünya ölkələri arasında daha ciddi və təsirli karbon emissiyalarını azaltmaq üçün yeni hədəflər və konkret tədbirlər müəyyən olundu. Uğurlu bir nəticə olaraq, qlobal istiləşməni 1,5°C ilə məhdudlaşdırmaq üçün karbon neytrallığına gedən yolda konkret qlobal məqsədlər müəyyənləşdi. Bundan başqa iqlim maliyyəsi artırıldı. Bakı Maliyyə Məqsədi əhəmiyyətli artım nümayiş etdirərək 2035-ci ilə qədər inkişaf etməkdə olan ölkələrə 1,3 trilyon ABŞ dolları həcmində iqlim maliyyəsinin təmin edilməsi üçün yeni qlobal hədəf qoyur. Buraya əvvəlki 100 milyard ABŞ dolları həcmində hədəfi üç dəfə üstələyən 300 milyard ABŞ dolları həcmində yeni əsas maliyyə hədəfi daxildir. Azərbaycanın COP29 Sədrliyi olaraq apardığı intensiv çoxtərəfli diplomatiya nəticəsində Bakı Maliyyə Məqsədi və BMT karbon bazarları üzrə əldə edilmiş irəliləyişlər gözləntiləri üstələdi. İqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizə üçün lazımi maliyyə dəstəyi, xüsusilə inkişaf edən ölkələrə yönəldilmiş iqlim maliyyəsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. COP29-da iqlim maliyyəsi sahəsində daha çox resurs ayrılması və inkişaf etməkdə olan ölkələrə dəstək verilməsi qərarları qəbul oluna bilər. Bu, qlobal iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəyə daha çox investisiya və dəstək verilməsi deməkdir.

COP29 qlobal əməkdaşlığın gücləndirilməsində də mühüm rol oynadı. İqlim dəyişikliyi problemi tək bir ölkənin həll edə biləcəyi bir məsələ deyil. COP29-da dövlətlər arasında daha güclü və davamlı əməkdaşlıq, xüsusilə inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında bərabər və ədalətli iqlim tədbirləri üçün razılaşmalar əldə edilə bilər. Uğurlu bir nəticə olaraq, hər ölkənin iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə öz rolunu müəyyənləşdirməsi və qlobal səylərin koordinasiya olunması mümkün olacaq.  Prezident İlham Əliyev COP29-un uğurlu nəticələri ilə bağlı sosial şəbəkə hesabındakı paylaşımında qeyd edib ki, biz, həmçinin karbon bazarına dair çoxdan gözlənilən 6-cı maddənin tam işlək vəziyyətə gətirilməsinə nail olduq: “Ən əsası, Bakı COP 2035-ci ilə qədər inkişaf etməkdə olan ölkələrə 300 milyard ABŞ dolları təmin etmək üçün qarşıya yeni qlobal məqsəd qoyan Yeni Kollektiv Kəmiyyət Məqsədinin (NCQG) şahidi oldu. Bu razılaşma inkişaf etməkdə olan ölkələrə iqlim dəyişmələrinin fəsadları ilə mübarizədə kömək edəcək. Mən Bakı nailiyyətini çoxtərəfliliyin təntənəsi kimi qiymətləndirirəm. COP29 iqlim diplomatiyasında dönüş nöqtəsidir və mən inanıram ki, bu irs gələcək qlobal iqlim fəaliyyətinə müsbət təsir göstərəcək. Mən COP29-a gedən yolda Azərbaycana göstərdikləri dəstəyə görə bütün Tərəflərə, Birləşmiş Millətlər Təşkilatına və UNFCCC-yə minnətdarlığımı bildirirəm”. İqlim dəyişikliyinin təsirini azaltmaq üçün qlobal əməkdaşlıq və çoxşaxəli tərəfdaşlıq vacibdir. Prezident Əliyev hələ COP29-un açılış mərasimindəki çıxışında da Azərbaycanın bu məsələdə inkişaf etməkdə olan kiçik ada dövlətləri ilə əməkdaşlıq etmək niyyəti və davamlı inkişaf prinsiplərini vurğulamışdır. Bu, həmçinin Azərbaycanın iqlim dəyişikliklərinin qarşısının alınmasında daha geniş bir əməkdaşlıq etməyə hazır olduğunu göstərir. Kiçik ada dövlətlərinə olan dəstək, Azərbaycanın həm də inkişaf sahəsindəki təcrübəsini paylaşmağa hazır olduğunu nümayiş etdirə bilər. Onu da deyə ki, konfrans boyunca İnkişaf etməkdə olan Kiçik Ada Dövlətlərinin (SIDS) iştirakı təmin olundu, onlara iqlim maliyyəsinə əlçatanlıq kimi əsas prioritet və narahatlıqlarını bildirmək üçün şərait yaradıldı. Kiçik ada dövlətləri, iqlim dəyişikliyinin ən ağır təsirlərini yaşayan ölkələrdir. Məsələn, bu dövlətlər dəniz səviyyəsinin qalxması və təbii fəlakətlər səbəbindən öz mövcudluqları üçün ciddi təhdid altında ola bilərlər. Azərbaycanın, bu dövlətlərin problemlərinə diqqət çəkməsi və onlara dəstək verməsi, ölkənin qlobal iqlim siyasətində ciddi tərəfdaş kimi qəbul edilməsinə yol aça bilər. Azərbaycanın iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəyə verdiyi töhfəni vurğulamaq və bu sahədə beynəlxalq əməkdaşlığı təşviq etmək üçün bir fürsət olacaq.

COP29 iqlim dəyişikliyi ilə mübarizənin ədalətli olmasını təmin etmək məqsədilə iqlim ədaləti məsələlərini prioritetləşdirə bilər. Bu, xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələr və zəif icmalar üçün iqlim dəyişikliklərindən qorunmaq və adaptasiya etmək üçün daha çox dəstək və hüquq bərabərliyi təmin edilməsi deməkdir.

COP29-un Azərbaycanda keçirilməsi, ölkənin beynəlxalq səviyyədə daha böyük bir rol oynamağa başlaması ilə nəticələnib. Lakin bəzi Qərb dövlətləri, Azərbaycanın enerji siyasəti, insan haqları, ekoloji mövqeyi və geopolitik əlaqələri ilə bağlı böhtan xarakterli kampaniyalar aparırdılar. Azərbaycan artıq bu yanaşmalara və faydasız diplomatik təzyiqlərə etinasız baxır. Xüsusilə də bu cür beynəlxalq tədbirlərdə ölkənin göstərdiyi performans və siyasətə qarşı beynəlxalq təzyiqlərin heç bir effekti yoxdur. Azərbaycan diplomatiyası COP29-da dünya diplomatiya tarixinə öz adını yazdırdı. Ancaq buna nail olmaq dünyanın inkişaf etmiş ölkələrindən - ABŞ, Avropa İttifaqı, Çin kimi qlobal aktorların qərarlarından asılı idi. Burada Azərbaycanın üzərinə düşən missiya bu cür kəskin qlobal qütbləşməyə baxmayaraq, müzakirələrin axarını ortaq mövqeyə doğru yönləndirə bilmək və məntiqi sonluğa gətirib çatdırmaq idi. Belə bir mürəkkəb maraqlar labirintinin içindən ildə 300 milyard dollarlıq maliyyə qərarı ilə çıxmaq iqlim diplomatiyasının ən üst səviyyəsi sayılmalıdır.

COP29 iqlim dəyişikliyinin qarşısını almaq, adaptasiya etmək və qlobal səviyyədə iqlim mübarizəsini effektivləşdirmək üçün mühüm bir mərhələ oldu. Uğurlu nəticələr, yalnız karbon emissiyalarının azaldılması deyil, həm də inkişaf edən ölkələrin dəstək alması, sosial və iqtisadi təsirlərin nəzərə alınması və iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizənin daha ədalətli və davamlı olması üçün əsas təməlləri atacaq.

Səyavuş Qasımov

Avrasiya Universitetinin rektoru,

siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent