Bu ölkə pul xərclətmir! - Özbəkistan sizi şok edəcək - VİDEO

Mifik tarix, füsunkar təbiət və zəngin mədəniyyəti ilə Orta Asiyanın ürəyi sayılan bir ölkə. Böyük İpək Yolunun qəlbində yerləşən bu torpaq əsrlər boyu sivilizasiyaların görüş nöqtəsi olub. Əmir Teymurun imperiyasından tutmuş, qədim Səmərqəndin, Buxaranın və Xivənin sirli küçələrinə qədər – Özbəkistan tarixin qızıl səhifələrini yazmış bir diyardır!

Özbəkistan, rəsmi adı ilə Özbəkistan Respublikası, bu gün müstəqil olan 7 Türk dövlətindən biridir. 1991-ci ildə SSRİ-dən ayrılaraq müstəqilliyini qazanıb. Ölkənin ümumi ərazisi 448 978 km²-dir və bu baxımdan kifayət qədər geniş torpaqlara malikdir. Lakin ərazisinin böyük bir hissəsi çöllər və dağlarla örtüldüyündən, hər bir bölgəsi insan yaşayışı üçün əlverişli deyil. Bu geniş torpaqlarda təxminən 37 milyon insan yaşayır. Buna görə də Özbəkistan Orta Asiyanın ən sıx məskunlaşmış ölkəsidir.

Özbəkistanın ən məşhur şəhəri isə, təxmin edə biləcəyiniz kimi, paytaxt Daşkənddir və ölkəyə gələn turistlərin ilk ayaq basdığı yer adətən buradır. Daşkənd, xüsusilə Sovet İttifaqı dövründə əhəmiyyətli bir ticarət mərkəzi olub. Hətta Moskva və Sankt-Peterburqdan sonra ən sıx məskunlaşmış sovet şəhəri olub.Bu gün Daşkənddə təxminən 3 milyon insan yaşayır. 

Özbəkistanın dənizlə sərhədi yoxdur, yalnız göllər və çaylarla əhatə olunub. Onlardan biri olan Aral gölü, bir zamanlar dünyanın ən böyük dördüncü gölü idi. Hətta ona "dəniz" də deyilirdi, lakin zamanla quruyaraq göl halına gəldi.

Bundan əlavə, Özbəkistan əsl "qızıl ölkəsidir". Bu sözlər məcazi deyil, çünki Özbəkistan dünyada ən çox qızıl istehsal edən dördüncü ölkədir. Ölkənin yeraltı sərvətləri arasında qızıl, uran və digər qiymətli minerallar var. Bundan başqa, Özbəkistan pambıq istehsalına görə dünyada beşinci yerdə qərarlaşır. Ölkədə təbii qaz, neft və kömür ehtiyatları da mövcuddur. Özbəkistan bu ehtiyatlarını Çin, Qazaxıstan, Rusiya və Türkiyə kimi ölkələrə ixrac edir və bu baxımdan zəngin ölkə hesab edilə bilər.

Özbəkistanın tarixinə qısa nəzər salsaq, bu ərazilər keçmişdə Orta Asiyanın ən mühüm yaşayış mərkəzlərindən biri olub. Çin ilə Avropa arasında ticarət yolu üzərində yerləşdiyindən, tacirlər üçün əsas mərkəzlərdən biri idi. Ticarətə əsaslanan İpək Yolu mədəniyyətlərarası əlaqələrin inkişafına da səbəb olmuşdu.

Özbəkistanın bu qədər zəngin və strateji əhəmiyyətə malik olması Böyük İskəndər və Çingiz Xan kimi hökmdarların diqqətini çəkmişdi. Xüsusilə monqollar Özbəkistan torpaqlarını işğal edərək talan ediblər. Çingiz Xandan sonra isə Böyük Türk hökmdarı Əmir Teymur bu torpaqlara sahib olub.

Teymur sənət və mədəniyyətə böyük önəm verirdi. Bu səbəbdən dünyanın müxtəlif yerlərindən alim və filosofları Səmərqəndə gətirib və şəhərin mədəni inkişafına töhfə verib. Lakin XVI əsrə gəldikdə, İpək Yolunun əvvəlki əhəmiyyəti azaldı və Özbəkistan həm iqtisadi çətinliklər, həm də Rusiya ilə mübarizə aparmağa başlayıb.

XVIII əsrdə Özbəkistan Çar Rusiyası tərəfindən işğal edilib.1917-ci ildə isə bolşeviklər Daşkəndi ələ keçirərək Sovet hakimiyyətini elan ediblər. 1924-cü ildə Özbəkistan məcburi şəkildə Sovet İttifaqına daxil edilib. 1991-ci ildə Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra yenidən müstəqil Türk dövləti olub.

Paytaxt Daşkənddən əlavə, Buxara və Səmərqənd kimi məşhur şəhərlər də var. Özbəkistanın cənubunda Əfqanıstan və Türkmənistan, şərqində Qırğızıstan və Tacikistan, qərb və şimalında isə Qazaxıstan yerləşir.

Bəs Azərbaycandan Özbəkistana Necə Getmək Olar? Azərbaycan vətəndaşları Özbəkistana səyahət etmək üçün viza tələb olunmur və 90 günədək vizasız qala bilərsiniz.

Bakıdan Daşkəndə birbaşa uçuşlar mövcuddur və uçuş müddəti təxminən 2 saat 30 dəqiqədir. Aviaşirkətə və mövsümə görə biletlərin qiyməti dəyişir. Orta hesabla gediş dönüş bileti 227 dollardır. Ən ucuz biletləri tapmaq üçün səyahətinizi əvvəlcədən planlaşdırmaq və müxtəlif aviaşirkətlərin təkliflərini müqayisə etmək tövsiyə olunur. Özbəkistanın iqlimi kontinentaldır; yaylar isti, qışlar isə soyuq keçir. Səyahət tarixlərinizi planlaşdırarkən bunu nəzərə alın.

Rəsmi statistikaya görə, Özbəkistanda təxminən 35-40 min, bəzi qeyri-rəsmi mənbələrə görə isə 70 minə yaxın azərbaycanlı yaşayır. Əsasən Daşkənd, Səmərqənd, Buxara, Nəvai və Qarşı kimi şəhərlərdə məskunlaşıblar. Azərbaycanlıların bir qismi SSRİ dövründə köçürülüb və ya oraya işləməyə gedib, daha sonra isə orada qalıb. Digər qismi Stalin dövründə deportasiya olunmuş azərbaycanlı ailələrin nəslidir. Özbəkistan azərbaycanlılarının çoxu azərbaycanca danışa bilir, amma gündəlik həyatda həm də özbək və rus dillərindən istifadə edirlər. Onlar Azərbaycan mətbəxini, toy adətlərini və Novruz bayramını qoruyub saxlayırlar. Daşkənddə və bir neçə şəhərdə Azərbaycan icmaları və mədəniyyət mərkəzləri fəaliyyət göstərir. Özbəkistan universitetlərində oxuyan azərbaycanlı tələbələrin sayı da artmaqdadır. Azərbaycanla Özbəkistan arasında tarixi, mədəni və siyasi əlaqələr sıx olduğu üçün oradakı azərbaycanlılara da müsbət münasibət var.

Özbək və rus dilləri ölkədə geniş şəkildə danışılan iki dildir. Lakin bir özbəklə Türkiyə və ya Azərbaycan türkcəsində danışaraq da asanlıqla anlaşa bilərsiniz. Çünki hər iki dil arasında çoxlu oxşar sözlər və ifadələr mövcuddur.

Bundan əlavə, ölkə əhalisinin 90%-dən çoxu islam dinini qəbul edib. Buna görə də Özbəkistanı müsəlmanlığı qəbul etmiş bir türk dövləti kimi təsvir edə bilərik. Özbəkistanla bağlı bir yanlış təsəvvür var ki, bu da avropalı turistlərlə əlaqədardır. Avropa vətəndaşları Özbəkistana səfər etməzdən əvvəl bu ölkə haqqında tamamilə fərqli bir təsəvvürə sahib olurlar. Məsələn, bir çox avropalı Özbəkistanın müsəlman ölkə olması səbəbilə burada güclü dini təzyiqin olduğunu düşünür. Hətta qadınların tamamilə örtülü geyindiyini zənn edənlər də var. Bundan başqa, ölkədə idarəçiliyin sərt olduğuna dair şübhələri var. Halbuki, Özbəkistan kifayət qədər müasir bir ölkədir. Burada yaşayan insanlar din və inancları baxımından azaddırlar. Buna görə də Özbəkistan Qazaxıstan və Rusiya kimi cəmiyyətlərin mədəniyyətinə daha yaxındır. Burada ərəb mədəniyyətinin dominant olduğu bir həyat tərzi mövcud deyil. Üstəlik, ölkənin Əfqanıstana yaxın olması səbəbilə təhlükəsiz olmadığı düşünülür, lakin belə bir vəziyyət yoxdur.

Özbəkistan türk dövlətləri arasında yaşamaq üçün ən əlverişli ölkələrdən biridir. Hətta bu ölkədə ABŞ dolları qazanaraq yaşaya bilsəniz, öz krallığınızı belə qura bilərsiniz. Çünki pulun gücü Özbəkistanda da digər ölkələrdə olduğu kimi bir çox qapıları açır. Ölkədə cəmi 100 dolları dəyişdirdiyiniz zaman sizə dəstəkərlə özbək sumu verirlər. Şübhəsiz ki, Özbəkistana səfər etdiyiniz zaman diqqətinizi çəkən ilk şeylər qapalı bazarlar, ticarət yerləri və çörək olacaq. Ölkənin hər yerində çoxlu çörək sexləri var və burada insanlar dayanmadan çörək bişirirlər.

Özbəkistanda daha əvvəl dadmadığınız müxtəlif çörək növləri tapa bilərsiniz. Maraqlı olan odur ki, bu ləzzətli çörəkləri təxminən 40 qəpikdir.

Ölkənin yemək mədəniyyəti əsasən ət üzərində qurulduğundan, burada ət də olduqca ucuzdur. Məsələn, bir şiş kababı cəmi 4-7 manat arası alıb yemək olar. Özbəkistan xalqı da çox qonaqpərvər və gülərüz insanlardır.

Bundan başqa, bazarlar həm böyüklüyü, həm də satıcı piştaxtaları görünüşünə görə bizim bazarlara çox bənzəyir. Bazarda gəzərkən insanların gözlərinin işıldadığını və sizə səmimi şəkildə gülümsədiklərini görürsünüz. Özbək xalqına diqqətlə baxdıqda gözlərindəki parıltını hiss edə bilərsiniz.

Lakin təəssüf ki, bir məqam da var. Sizin turist olduğunuzu və Özbəkistanı yaxşı tanımadığınızı anlayan bəzi insanlar sizi aldatmağa çalışa bilər. Əlbəttə, bunu Özbəkistana aid etmək doğru olmaz, çünki dünyanın hər yerində hiyləgər insanlara rast gəlmək mümkündür.

Məsələn, taksi sürücüləri sizə real qiymətdən üç dəfə baha tarif deyə bilərlər. Və ya Buxara və Səmərqənddəki muzeylər pulsuz olsa da, özünü işçi kimi təqdim edib giriş üçün sizdən pul tələb edənlər ola bilər. Həmçinin, suvenir mağazalarında sizə məhsulları həqiqi qiymətindən çox baha sata bilərlər.

Bu, həqiqətən də insanın ağılı ilə oynamaq kimidir. Türk ölkəsinə getsəniz də, düşünürəm ki, hər zaman diqqətli olmaq lazımdır. Hətta sizə tövsiyəm odur ki, bir ölkəyə səyahət etməzdən əvvəl mütləq o mədəniyyətdən bir bələdçi ilə tanış olun və ölkəni birlikdə gəzərək araşdırın. Beləliklə, yanınızda yerli biri olduğu halda sizi aldatmaq ehtimalları azalır. 

Özbəklərin yeməklərində olmazsa olmazlardan biri isə onlara məxsus olan plovlu ətli yeməklərdir. Xüsusilə kənd yerlərinə səfər etsəniz, oradakı ailələr sizi evlərində qonaq edib yedirib-içirmək istəyirlər. Özbəklərin bizə bənzər bir xüsusiyyəti də var ki, onlar səhərdən axşama qədər çay içirlər.

Lakin onlar qara çayla yanaşı, yaşıl çayı da çox istehlak edirlər. Bundan əlavə, bu çayları limon və ya başqa bir şeylə qarışdırmağı sevirlər. Xüsusilə paytaxt Daşkəndə getsəniz və yaxşı səviyyədə rus dili bilirsinizsə, oradakı insanlarla iki günə isinişib dostlaşa bilərsiniz. Paytaxt sakinləri gündəlik həyatlarında Özbəkcədən çox rus dilində danışırlar. Rus dili bilən bir insan Özbəkistan cəmiyyətində rahat və axıcı bir həyat sürə bilər.

Lakin bir problem var ki, o da iqlimlə bağlıdır. Əgər yay fəslinin ortasında Özbəkistana getməyi düşünürsünüzsə, bunu iki dəfə fikirləşməyinizi tövsiyə edərdim. Çünki Daşkənd, Buxara, Səmərqənd kimi şəhərlər inanılmaz dərəcədə isti və rütubətli olur. İnsanlar 50 dərəcədən artıq istiyə məruz qalırlar. Bu səbəbdən Özbəkistana səyahət etmək istəyən biri üçün ən yaxşı vaxt avqust və noyabr ayları arasıdır. Təbii ki, bu qədər isti bir ölkədə, isti iqlimi sevən müxtəlif quru meyvə və təzə meyvələri də ucuz qiymətə istehlak etmək şansınız olur.

Əgər memarlıq abidələrini görməyi və foto çəkməyi sevirsinizsə, onda istinin elə də əhəmiyyəti yoxdur. Çünki Özbəkistanın İpək yolu sayəsində malik olduğu tarixilik insanları özünə cəlb edir və bu səbəbdən Orta Asiyanın turizm mərkəzi sayılır. Özbəkistanın Buxara, Daşkənd, Səmərqənd kimi şəhərlərində axşam saatlarında da həyat dayanmaq bilmir.

Bu üç şəhərdə sizə əyləncə və ləzzətli yeməklər təqdim edən bir çox məkan var. Məsələn, bir restoranda yemək yeyərkən, bir anda meydana çıxan Özbək rəqqaslarının özlərinə məxsus rəqslərini nümayiş etdirdiklərini görə bilərsiniz. Açığı, Orta Asiya türk mədəniyyətinə məxsus rəqslər baxış zövqü baxımından Avropanı bir neçə dəfə üstələyir desək, yanılmarıq.

Özbəkistanda spirtli içkilərlə bağlı da hər hansı bir məhdudiyyət yoxdur. Axşam saatlarında getdiyiniz bir məkanda istədiyiniz kimi araq, viski kimi içkiləri içə bilər və əyləncə anlayışınıza uyğun olaraq xoş vaxt keçirə bilərsiniz. Məsələn, autentik məkanlarla yanaşı, gecə klublarında da əyləncənin dozasını artıra bilərsiniz. Çünki Özbəkistanda insanlar əylənməyi sevirlər və gecə klubları xüsusilə həftəsonları tamamilə dolu olur.

 Bundan əlavə, paytaxt Daşkənd 1966-cı ildə 8 bal gücündə bir zəlzələyə məruz qalmışdı və oradakı insanlar həmin zəlzələnin acısını hələ də hiss edirlər. Belə ki, təxminən 50 il əvvəl baş verən bu zəlzələdə 36 mindən çox bina dağılıb, 300 mindən çox insan evsiz qalmışdı. Zəlzələnin gücü o qədər böyük olub ki, əsas zəlzələdən sonra baş verən təkanlar belə 7 bal gücündə olub. O dövrdə Daşkənd əhalisi bu şəhəri "qəzəbli bir dəvənin belində yaşayırıq" şəklində təsvir edib. Daha sonra Daşkənd yenidən inşa olunub və Sovet İttifaqından çoxlu yardım alıb. Hətta şəhərə metro da çəkilib və əvvəlkindən daha gözəl, daha müasir bir görkəm alıb. Bu gün Daşkənddəki evlər əsasən 3-5 mərtəbəli, çox da hündür olmayan binalardır. Onların əksəriyyəti 1966-cı il zəlzələsindən sonra tikilib. Evlər əsasən minimal mənzillərdən ibarətdir. Belə ki, bir qonaq otağı və bir yataq otağı olan 60-70 kvadratmetrlik ikiotaqlı mənzillərdən danışırıq. Problemin ən çətin tərəfi isə Rusiyanın Ukraynaya qarşı səfərbərlik elan etməsindən sonra yüz minlərlə rusun həm də Özbəkistana köç etməsidir.

Buna görə də Özbəkistandakı bu tipik minimal mənzillərin kirayə qiymətləri bir anda kəskin artdı və hazırda ev sahibləri 500 dollar civarında kirayə dəyəri təyin edirlər. Ukrayna və Rusiya arasındakı müharibə başlamazdan əvvəl Moskvanın mərkəzindəki lüks bir mənzilin kirayəsi 500 dollara bərabər olduğu halda, indi Özbəkistandakı köhnə evlərin kirayə qiymətləri fantastik dərəcədə yüksəlib. Təbii ki, bu vəziyyət hazırda dünyanın hər yerində oxşardır.

Bazardakı gediş-gəlişdən çıxıb yollara düşdükdə başqa bir detal diqqətinizi çəkir. Özbəkistanın yollarında və küçələrində hər bir avtomobilin demək olar ki, Chevrolet markalı olduğunu görürsünüz. Amerikalıların Chevrolet markası Özbəkistanda sanki monopoliyaya çevrilib desək, yanılmarıq.

Bunun səbəbi Özbəkistanın Chevrolet şirkəti ilə müqavilə bağlayaraq insanlarına daha münasib qiymətə avtomobil təmin etmə siyasətidir. Buna görə də Özbəkistanın hər yerində Chevrolet markalı avtomobillərə rast gəlmək mümkündür. Bundan əlavə, Özbəkistanın ərazisinin böyük bir hissəsi dağlarla və səhraya bənzər quru torpaqlarla əhatə olunub.

Əhalinin əhəmiyyətli bir hissəsi kənd yerlərində yaşayır. Kənd yerlərində insanlar at çapmaq, süvarilik kimi idman növləri ilə məşğul olur, əcdadlarından miras qalan hər bir mədəniyyəti yaşatmağa çalışırlar. Xüsusilə kəndlərdə insanlar daim ət yeyirlər. At əti daxil olmaqla, onlarca ənənəvi ətli yeməkləri var. Əti adətən plovla birləşdirirlər. Hətta ətin yağını çörəyə belə əlavə edirlər.

Kəndlərdə ən məşhur yeməklərdən biri, təbii ki, Özbək plovudur. Bu plov adi plov deyil və tərkibində quzu əti ilə yanaşı, noxud, kişmiş, sarımsaq kimi bir çox əlavə inqrediyentlər var. Bu yemək Azərbaycanda da çox məşhurdur və elə mən də çox sevirəm. 

Bütün bunlarla yanaşı, Özbək xalqının xalça sənəti də dünyada məşhurdur. Özbəkistanda əl işçiliyi ilə toxunan xalçalar dünyanın müxtəlif yerlərindən alıcı tapır. Özbəklər bu xalçaları böyük zəhmətlə hazırlayır və xarici turistlərə dollar qarşılığında yaxşı qiymətə satırlar. 

Tarixi abidələrə vurğun birisinizsə, Özbəkistanın Xivə şəhərinə mütləq baş çəkməlisiniz. Şəhər VI əsrdən bəri böyük diqqətlə qorunub saxlanır. Xivəni bu qədər cəlbedici edən şey isə şəhərdə müasir binaların demək olar ki, heç olmamasıdır. Şəhərdəki bir çox sənətkar Xivənin tarixi cazibəsinə uyğun məhsullar istehsal edərək dolanışığını təmin edir.

Ümumiyyətlə, Özbəkistan türk dövlətləri arasında ən yaşamalı ölkələrdən biridir. Dənizdən başqa, bir ölkədən gözlədiyiniz hər şeyi – ən başlıcası da səmimiyyəti burada tapa bilərsiniz.

Kamal Hüseynli