“Uzaq
kənd məktəblərinə gedib dərs demək maddi cəhətdən müəllimlərə sərf eləmir,
üstəlik direktorlar da kənardan gələnləri müxtəlif yollarla incidir,
"gözümçıxdıya salırlar".
“Azərbaycanın
kənd məktəblərində iki min müəllim yeri boş qalıb.” Bu sözləri dünən Elm və
təhsil naziri Emin Əmrullayev jurnalistlərə açıqlamasında
bildirib.
Nazir
deyib ki, bu əsasən təsviri incəsənət və musiqi müəllimliyi ixtisasları ilə
bağlıdır:
"Məsələn,
ibtidai sinif və ya ədəbiyyat müəllimliyi ilə bağlı vakant yer yoxdur. Burada
iki məqam var. Biri fundamental problemdir. Daha kiçik məktəblərdə az, bəzən
cəmi iki-dörd ibtidai sinif olur. Belə olan halda musiqi dərsi cəmi dörd saat
olur. Müəllimin oraya getməsi texniki olaraq mümkün deyil. Çünki dörd saatın
əməkhaqqı çox aşağı olur. Yaxud doqquz illik məktəblərdə toplasanız bir
müəllimin 9-12 saat dərsi olur".
Müəllimləri kənd məktəblərindən didərgin salan səbəb...
Sputnik
Azərbaycan müəllimlərin kənd yerlərində işləməyə maraq göstərməməsinin digər
səbəblərini araşdırıb.
Şamaxının Nüydü kənd orta
məktəbinin biologiya müəllimi Səadət Cabbarlı Sputnik
Azərbaycan-a paytaxtdan gedib kənd məktəblərində müəllim işləməyin
çətinliklərindən danışıb. S.Cabbarlı bildirib ki, paytaxtda işləyən müəllimlə,
kəndə gedib işləyən müəllimlərin əməkhaqqında heç bir fərq yoxdur. Kənd
yerlərində işləyən müəllimlərə isə yol pulu müəyyən müddətədək verilir. Üç
ildən sonra verilən kompensasiya kəsildiyindən müəllim yol pulunu da özü
ödəməli olur. Bu azmış kimi, kənd yerlərində məktəb direktorları kənardan gəlib
işləyən müəllimləri müxtəlif yollarla incidir, "gözümçıxdıya
salırlar":
"Rayon
mərkəzindən 3 km-dən 20 km-ə qədər məsafədə yerləşən kənd məktəbləri üçün
müəllimlərə aylıq 90 manat, 20 km-dən artıq məsafədə yerləşən kənd məktəbləri
üçün 180 manat vəsait ödənilir. Mən artıq bu ildən bu pulu da ala bilməyəcəm.
Çünki, bu məbləğ ilk beş il üçün ödənilir. Ötən tədris ilində Bakıdan Şamaxıya
məktəbə həftədə üç dəfə dərs keçməyə gedirdim. Bu ildən isə direktor dərs
saatlarımı bölərək həftənin bütün günlərinə salıb. Bu, o deməkdir ki, mən hər
gün Bakıdan Şamaxıya işə gedib-gəlməliyəm. Kənd məktəblərində direktorlar
məqsədli şəkildə kənardan gələn müəllimləri incidirlər ki, onlar bezib işdən
çıxsınlar".
"Halbuki,
dərs saatlarını həftənin üç gününə salmaq mümkündür. Bu yolla kənardan gələn
müəllimlərə işləməyə imkan yaratmış olarlar. Əks halda biz hər gün yola 25
manat pul ödəməliyik. Mən bu ildən 550 manat maaş alacam. Ötən il yola həftədə
75 manat ödəyirdimsə, bu ildən həftədə 125 manat ödəməliyəm. Üstəlik bu ildən
180 manat pulu da almayacam. Bu isə aya 500 manat yol pulu deməkdir. Belə çıxır
ki, mən aldığım əmək haqqını elə yol puluna xərcləməliyəm. Belə olan halda
hansı müəllim Bakıdan uzaq məsafə qət edərək kəndə gedib müəllim işləmək
istəyər ki?" - deyə 28 yaşlı gənc müəllim gileylənir.
Çıxış yolu işdən çıxmaqdır?
Şamaxının
Nüydü kənd orta məktəbində coğrafiya müəllimi işləyən Adilə Əlihüseynli isə
yola çox xərci çıxdığından işdən çıxıb. O, bildirib ki, yaşı 35-dən yuxarı
olduğundan ona kompensasiya ödənimədiyindən, işlədiyi müddətdə yol pulunu
aldığı əmək haqqından ödəyib.
Nüydü
kənd orta məktəbinin direktoru Yaşar Xəlilov isə Sputnik
Azərbaycan-a bildirdi ki, uzaq məsafələrdən gələn müəllimlərə imkan daxilində
şərait yaradılır. Bəzi müəllimlər sinif rəhbəri və 18 saat dərs yükünə malik
olduğundan onların həftənin 5 günü işdə olması qanunvericiliyin tələbidir:
"Kənardan
gələn müəllimlərə dövlət yolpulu verir. Onların çoxu kənddə ev tutub qalırlar.
Biz imkan olduqca kənardan gələn müəllimlərin dərs saatlarını elə bölürük ki,
onlar hər gün məktəbə gəlmək məcburiyyətində qalmasınlar. Amma elə müəllim var
ki, həm sinif rəhbəridir, həm də 18 saat dərsi var. Əmək Məcəlləsinin tələbinə
görə, belə müəllimlər iş günləri 8 saat işdə olmalıdırlar. 3-5 saat dərsi
olanlara güzəşt etmək olur. Amma 18 saat dərsi olan müəllimlər qanunvericiliyin
tələbinə görə hər gün işdə olmalıdır. Əks halda valideynlər şikayət edir ki,
müəllim sinif rəhbəridirsə, niyə məktəbdə yoxdur, uşaqlara nəzarət etmir. Ona
görə də, mən qanunun tələbini yerinə yetirirəm. Əgər müəllimə sərf etmirsə,
gəlib işləməsin. İş üçün növbəyə duranlar çoxdur".
Təhsil
eksperti Kamran Əsədov isə Sputnik Azərbaycan-a açıqlamasında
bildirib ki, kəndlərdə iki mindən çox müəllim yerinin boş olması Azərbaycanın
təhsil sistemində narahatlıq doğurur.
Ekspert
deyir ki, müəllimlərin kənd və rayon yerlərinə cəlb edilməsi üçün əlavə
stimullaşdırıcı tədbirlərin həyata keçirilməsi vacibdir. Çünki bu problem uzun
müddətdir həll olunmamış qalır.
O,
bildirir ki, müəyyən ixtisaslar üzrə bölgələrdə boş vakansiyaların olması,
müəllimlərin bu sahələrə marağının azalması ilə bağlıdır:
"Bölgələrdə
xarici dil müəllimləri çatışmazlığı geniş yayılıb. Bu fənn üzrə müəllimlərin
şəhərlərdə iş imkanları daha çoxdur və tələbələr bu ixtisasa maraq göstərsələr
belə, kənd yerlərində qalmağa üstünlük vermirlər. Xarici dil təhsili kənd
yerlərində aşağı səviyyədə olduğu üçün, müəllimlər də bu sahədə işləməyə maraq
göstərmirlər".
Müsahibimiz
onu da bildirib ki, ibtidai sinif müəllimləri üçün də kənd və rayon yerlərində
vakansiyalar çoxdur. Bu müəllimlərin kənd yerlərinə cəlb edilməsi çətinliklə
başa gəlir, çünki ibtidai sinif müəllimliyi çox zaman şəxsi həyatla əlaqəli
qərarlara bağlıdır – müəllimlər öz ailələrinin olduğu şəhər yerlərində qalmağa
üstünlük verirlər.
Stimullaşdırıcı tədbirlər qənaətbəxş deyil
Ekspert
deyir ki, müəllimlərin kənd yerlərində işləməyə həvəsləndirilməsi üçün bir sıra
effektiv stimullaşdırıcı tədbirlərin görülməsi vacibdir. Bu tədbirlər həm
maddi, həm də sosial aspektləri əhatə etməlidir:
"Kənd
yerlərində işləyən müəllimlər üçün xüsusi maaş əlavələri və bonuslar tətbiq
edilməlidir. Məsələn, şəhər müəllimlərindən fərqli olaraq kənd yerlərində
işləyən müəllimlərə daha yüksək əməkhaqqı təklif edilməli, həmçinin xidmət
illəri və pedaqoji təcrübəyə əsaslanan müavinətlər artırılmalıdır. Bu
müəllimləri kənd yerlərində qalıb işləməyə həvəsləndirə bilər. Həmçinin
kəndlərdə və rayon yerlərində işləyən müəllimlər üçün yaşayış şəraitinin
yaxşılaşdırılması vacibdir. Onlar üçün güzəştli mənzil proqramları və ya pulsuz
mənzillərin verilməsi, nəqliyyat xərclərinin qarşılanması kimi tədbirlər
görülməlidir. Həmçinin kənd yerlərindəki sosial xidmətlər (səhiyyə, təhsil və
mədəniyyət xidmətləri) inkişaf etdirilməlidir ki, müəllimlər bu bölgələrdə
özlərini rahat və təhlükəsiz hiss etsinlər".
Onun
sözlərinə görə, bunlarla yanaşı, kəndlərdə işləyən müəllimlər üçün davamlı
təlim və peşəkar inkişaf proqramları təşkil olunmalıdır. Bu proqramlar
müəllimlərin bilik və bacarıqlarını inkişaf etdirməyə, onlara daha müasir təlim
metodlarını öyrənməyə imkan verəcək. Belə proqramların kəndlərdə də təşkil
olunması müəllimlərin şəhərlərə getmədən təlim keçmələrinə şərait yarada bilər.
Eyni
zamanda, kənd yerlərində işləməyə razılaşan gənc müəllimlər üçün təhsil
kreditlərində güzəştlər tətbiq olunmalı, onların ali təhsilə sərf etdikləri
xərclər dövlət tərəfindən qismən və ya tam şəkildə qarşılanmalıdır:
"Bu,
gənc müəllimləri təhsil aldıqları müddət ərzində çəkdikləri maliyyə yükünü
azaltmaqla kənd yerlərində işləməyə motivasiya edə bilər. Kənd yerlərində
işləyən müəllimlər üçün xüsusi karyera yüksəlişi imkanları və sertifikatlar
tətbiq edilməli, onların təhsil prosesindəki uğurları xüsusi olaraq
qiymətləndirilməlidir. Bu da müəllimlərə öz fəaliyyətlərinin tanınmasına və
gələcək karyera inkişafına olan inamını artırar".
Həmsöhbərimiz
onu da vurğulayıb ki, müəllimlərin kənd yerlərində işləməkdən imtina etməsinin
əsas səbəbləri aşağı əməkhaqqı, sosial şəraitin zəifliyi, peşəkar inkişaf
imkanlarının məhdudluğu və ailəvi məsələlərlə bağlıdır. Kənd yerlərində müəllim
çatışmazlığı uzunmüddətli bir problem olaraq qalır və onun həlli üçün həm
dövlətin, həm də yerli icmaların birgə səyi tələb olunur. Bütün bu problemləri
həll etmək üçün uzunmüddətli və sistematik yanaşmalar həyata keçirilməlidir.
Kənd yerlərində işləyənlərə hansı güzəştlər edilir?
Xatırladaq
ki, 2021-ci ilin yanvar ayının sonunda pedaqoji profilli ixtisaslar üzrə ali və
orta ixtisas təhsili müəssisələrini bitirmiş və ümumi təhsil müəssisələrində
işə başlamış gənc mütəxəssislər üçün kompensasiyanın həcmi artırılıb.
Kənd
rayonlarının təhsil müəssisəsində fəaliyyətini davam etdirən gənc
mütəxəssislərə kommunal xidmətləri və yaşayış yerinin kirayə haqqını ödəmək
üçün ödənilən kompensasiya 60 manatdan 90 manata çatdırılıb. Azərbaycanda
kəndlərdə çalışan müəllimlərə kompensasiya məbləği artırılsa da, bu onların
yaşadıqları yerdən çox-çox uzaqda fəaliyyətləri üçün yetərli deyil.
Qeyd
edək ki, son dəyişikliyə əsasən, pedaqoji profilli ali və orta ixtisas təhsili
müəssisələrini bitirmiş yaşı 35-dək olan gənc mütəxəssislərin kənd rayonlarında
yerləşən ümumi təhsil müəssisələrinə işə cəlb olunmasının stimullaşdırılması və
həmin müəssisələrdə pedaqoji kadr tələbatının ödənilməsi məqsədilə dövlət
sifarişinə əsasən ümumi təhsil müəssisələrində əmək fəaliyyətinə başlayan və 5
il müddətində həmin və ya digər kənd rayonlarının təhsil müəssisəsində
fəaliyyətini davam etdirən gənc mütəxəssislərə kommunal xidmətləri və yaşayış
yerinin kirayə haqqını ödəmək üçün 90 manat məbləğində kompensasiya verilir.
(SPUTNİK AZƏRBAYCAN)