Haqqında yazarkən xəyalımda daim şəninə saxladığım bu aforizm canlandı; “Siz bütün küləklərin silkələdityi, lakin sarsıda bilmədiyi dağ zirvəsinə mənsubsunuz. Bütün qəlbimlə Sizinləyəm !

 Böyük bir mütəfəkkirin öz dostuna yazdığı məktubda yazılan sözlərlə məqaləni başlamaq təsadüfi deyil. Qüdrətli el adamımız,  Dədə kimi ucalıb, nuraniliyi, piraniliyi  ilə əhli- hal, pürkamal ağsaqqalımız Şahmalı Qurbanov da həyatını bütün küləklərin silkələdiyi, lakin sarsıda bilmədiyi zirvə kimi yaşayıb, dərin mənəviyyat irsi qoyub getdiyindən  onun haqqında qələmə alınan yazılar təxəyyülün dərin və isti qatlarından qaynaqlanmalıdır. Bu mənada yuxarıdakı deyim mənbə üçün gərəkli stimul oldu.

Biz də bütün qəlbimizlə onu səsləyirik, səsinə səs veririk  ona görə  ki, qeyrəti və təəssübü  nəhəng olan şəxsiyyət idi. Çox küləklərə sinə gərdi, çox sellərin qarşısını aldı, çox dilləri qısa etdi, çox qudurğanların kürəyini yerə qoydu, amma nə əyilmədi nə sınmadı. Həmin şux qaməti, həmin vəznəni , həmin yerişi 1990- cı ildə indiki Bakıxanov küçəsi ilə piyada üzü “Dostluğ”a tərəf gedərkən bir daha görmüş oldum. Sanki O, Bakı küçələri ilə  yerimirdi, Bakını çiyinlərinin, əzəmətli qamətinin üzərində harayasa aparırdı. Öyünürəm ki, böyüdüyüm mühitin ortaq bölgüləri var bu cür dahi insanla bizim aramızda. O, qüdrətli KİŞİ idi  ki…

 Onun adı özünün dillərdə şirin olan səsiydi. Hər bir kəsə göstərdiyi münasibət səmimi qəlbdən gələn prinsipallıq, tələbkarlıq, köməkdarlıq, himayəçilik, arxasıza arxa durmaq prinsipləri üzərində cəmləşmişdi. Ona görə sevilir, uca tutulur, əziz sayılırdı. Əslində ucalmağı da, sevilməyi də, əziz olmağı da onun xasiyyətinin hər kəslə ürəkdən maraqlanması, gülümsər olması, başqalarını yaxşı dinləyə bilməsi kimi özünəməxsus təbiətindən rişələnirdi. Onun böyük adam olmağı kiçik adamlarla rəftarında zahir olur və dəyərləndilirdi.  Şahmalı Qurbanovun adı hər kəsin dilində onun öz şirin səsiydi deməkdə məqsədim onu qeyd etməkdir ki, bilənlər bilir, bilməyən oxucularım da tanısın. Onun adı çəkilən yerdə hər şey, bütün məsələlər həqiqət və dürüstlük çərçivəsində görülməli, həll olunmalı idi.

Ömrünün bütün çağlarında özünə güvənib elə qüvvətli və şərəfli şəxsiyyət kimi nüfuz qazanmışdı, varlığı xalqın da özgüvənliyini artırırdı. Xasiyyətində məhşur adam olmaq, görkəmli adam olmaq istəyi  ilə bağlı bir tərz hiss olunmasa da, onun xislətini hər şeyi layiqnicə qiymətləndirmək kimi mənəvi dəyərlər formalaşdırmışdı deyə, elə bu xislətlə də insanlığın ən uca zirvəsində həm məhşur, həm də görkəmli adam olmaqla hörmət və izzət kürsüsünə yüksəldi.

Onun hüsn- rəğbətlə söylənən bütün fikirləri ana dilimizdə, yalnız söyüş söyməyi isə rus dilində idi. Dahilər öz leksikonuna anasının dilində heç bir vulqar ifadə qatmırlar. Onlar hansı dilin hüsnuiyyət, hansı dilin də nifrət və söyüş dili olduğunu hamıdan yaxşı bilirlər. Bu  davranış qaydalarını həyatlarının yazılmamış sloqanına çevirərək ömrü boyu ömür nərdivanının qalxan pillələrinə qoymuşlar öz mübarək qədəmlərini.

    Bütün ətrafı, el içərisində çoxları ona Dədə deyərək müraciət edirdilər. Dədəlik sadəcə söz deyil, iş deyil, proqram da deyil. Dədəlik fövqəlşüur bir konsepsiyadır. O işıqlı, ziyalı, simaları hikmətlə dolu olan ruh insanlarına aid rütbədir. Dədəlik məfhumun mahiyyəti çağdaş dünyamızda az qala daşlaşmış həqiqətə çevrilməkdədir.  O yol köhnə zamanlarda yaşamış övliya vəznəli, ləngər yerişli, azman ərənlərin yoludur. İndi həmin yollara yağış yağan zaman dağılan asfaltlar döşənibdir! Qurbanov Şahmalı güclülərdən güc almadı, güclülər içərisində gücləndi. Yaşadığı, işlədiyi, olduğu hər yerdə həyat fəlsəfəsi Kişilik olan özünəməxsus obraz yaratdı. Ömrü boyu insanların daxili aləmində var olan heyvani hissləri ədalətin qarşısında mühakimə etdi. Dağ vüqarlı görünən varlığında Dədəlik siması yaratdı, bütün ömrünü də bu simanı qorumağın hakimliyinə bəxş etdi. Dədəlik özgüvəndən başlayar, özgüvən də insanın öz içindən gələn və öz içində qazandığın ən uca tonda eşidilən ündür. Özünə başqalarına yarımaq üçün formalaşır mənəvi dəyərlərin bütün halları və şəkilçiləri.

 İnsasnın haqqında deyilən söz, yazılan mətn insanın yaranması məqamından və məkanından başlayır. Şahmalı Qurbanov hələ cavan çağlarında ikən şəxsiyyət dəyərlərinə öz mənəvi saflığı ilə uzun müddətli yatırımlar qoydu. Ömrü boyu dünyadan getdikdən sonra da onun şəninə dillərdə yaşayacaq olan şərəfli mövzular da məhz həmin  mənəvi- psixoloji dəyərləri ehtiva edən “yatırımların” hesabına yaranmışdır. Qüdrətli insanlar yardıcılıqları ilə bərabər, eyni gücdə yıxıcı qüvvəsinə də malik olurlar. Baxır hansını harada, nə zaman istifadə etməsinə, bu hal isə onun kişilik, ərənlik və böyüklük meyarlarının miqyası daxilində baş verir. Şahmalı Qurbanovun öz elinin, obasının  dəyərli insanlarının işinə yarayan təsir kütləsinə bərabər şəkildə ermənini sıxma və yıxma gücü də qüvvətli idi. Bu iki nöqtə arsındakı məsafənin bütün aynalarında onun kişilik qüdrəti görünür. Kişilik isə qana yazılmış və heç zaman pozulmayan qeyrət, ləyaqət, sədaqət və iffət  simvollarının cəmləşdiyi bir mücridir ki, bundan da doğan konsepsiyadan Dədələlik səviyyəsi kök alır.

Foronluq eşqinə düşər çoxları,

Söz demək zaman vədəyə düşər.

Qaydadır aqilin ağıllı hökmü,

Nadanın dilində hədiyə düşər.

Süfrəndə nan olmaz, axıtmasan tər,

Tər düşən torpaqdan ləl -gövhər bitər.

Qüdrətli olnda yedəklənər nər,

Kişinin alçağı yedəyə düşər.

Ay Əli, özünü eyləmə ləlik,

Gədə harda olsa, eylər gədəlik.

Eldə ağsaqqallıq, eldə Dədəlik,

 Öydə Dədələşən Dədəyə düşər.

Dədələşmək insanın ruh halıdır, öz gücünə arxalanmanın təzahürüdür. Dədəliyə yönəlmiş ruh halı insanı ucalıq məqamına çatdıran sirli bir uçaq yolunun təyyarəsi kimi çatar mənzilinə. Bu məqamın adamları düşüncə və amalları ilə dayanıqlı vəziyyətdə qalırlar həmin ruh halında. Şahmalı Qurbanovun kişiliyi hər qapını açdı, amma öz xarakteri ilə saxladı o qaıları açıq.  Çün ki, onun öz xalqı üçün açdığı qapıları bağlamaq istəyən o qədər güclər var idi ki,  hamsı sarsılıb sıradan çıxdılar olun prinsial və güclü xarakterinin qarşısında. Öydə Dədələşib, eldə  Dədələşən qüdrətli kişilərədən biri, kişilik yolunu açıb- ağardan azman

ağasaqqallarımızdan biri Şahmalı Qurbanovun haqda bu yazıya başlayarkən həyəcansız başlaya bilmədim. Mövzu və ithafın qayəsi elə bir qüdrətli şəxsiyyətin adına bağlıdır ki,  hiss həyəcansız ötüşmək olmur.

Bu yazını yazdıqca mövzu niyə ağir gəldi mənə? Ağır dağların qarı da ağır olur, ona görə. Bir yazıyla Qurbanov kimi şəxsiyyətin çəkisinin dəryadan bir damla qədərini sonlandırmaq mümkün deyil, amma necə və hansı yöndən başlayasan ki, tarix, zaman və insan qarşısında amnistə  düşə biləsən!? Sonunda saf ürəkdən gələn ehtiram səslərinin ahənginə uyaraq, sanki röya aləminə varid olmaqla, varlıqları ilə müqəddəsləşmiş mötəbər və möhtərəm kişilərin yaratdıqları  ömür mücriləri içərisidə qiyməti ölçülə bilməyəcək qədər baha olan ləli görüb onun ətrafa bərq vuran şüasının işığı ilə çıxdım bu yazı üçün qələm götürmək yoluna.

Bütün mahallarımızda, ellərimizdə mötəbər insanlar olub. El -obanın böyük- kiçiyi bu cür insanlara xüsusi diqqət və münasibət göstəriblər. Elə Azərbaycanın qüdrəti də bu cür kişilərin çiyninə yüklənib tarixin bütün dönəmlərində. Fəqət Göyçə mahalında, Nərimanlı- Hüseyquluağalı kəndində də əzəmətli insanların dünyaya gəlib yaşaması, həyatda bir örnək qoyaraq elin lehinə gördükləri işlər və izlər ilə xatırlanması özü bir ibrət mənbəyi kimi tanıdılıb hər zaman bizlərə.

Şahmalı Qurbanov kimi insanların dünyaya gəlib bu cür formalaşması və olduğu hər yerdə dəyanət və qeyrət nümunlərini şəxsiyyətində parlaqlaşdırması təsadüfi hal ola bilməz. Bu cür insanlarımızın həyata gəlməsi və bərəkətli ömür yaşamasını zaman və məkan anlayışlarının vəhdətindən törənən təbiət hadisəsi kimi qiymətləndirmək lazımdır. Böyüklər zamanla məkanın qarşılıqlı əlaqəsinin qurduğu hökmlərlə dünyaya gəlir, vüqarlanır. Zaman anlayışı öz yerində, fəqət məkanın nə kimi təsiri olmasını anlamaq üçün dünyaya gəldiyin mühitdə havanın, suyun, torpağın və onun yetirdiklərinin təsirini nəzərdən yayındırmaq lazım  deyil əlbəttə. Məkan insanın düşüncəsində metaforik və metafizik əlamətləri formalaşdıran əsas amildir. Zamanın hökmü və məkanın təbiəti qarşılıqlı surətdə bir- birini tamamlamasının təsirindən qüdrətli şəxsiyyətlərin həyat məziyyəti formalaşır. Məkanın zənginlik ölçüləri zaman keçdikcə insanın iliyinə, qanına işləyərək onu püxtələşdirir və əsil insan kimi nümunəvi xislətini artırır.

Şahmalı Qurbanovun dünyaya göz açdığı məkanın da zəngin təbiətinin bütün əlamətləri zaman- zaman onun ideya və məfkurəsində dahilik əlamətləri formalaşdırmış,  heç vaxt elin, xalqın yaddaşından çıxamayacaq dərin xatirələrlə və ehtiramlarla ürəklərdə daim yaşamasının təməli qoyulmuşdur. Onun keçmişinin və gələcəyinin duruluq müstəvisində formalaşması, düşüncəsinə bədii təsirlər qoyan sosial- ədalətin, həm də insan haqqının qorunmasını, fikir bütövlüyünü, cəmiyyət və insan münasibətlərinin doğru yolla tənzimlənməsində əsas rol oynamışdır.

Şahmalı Qurbanovu Dədə deyə çağırırdılar. Əlbəttə ki, Dədəlik adamın ruhunda və düşüncəsində olan təkcə bir dəyər deyil. Dədəlik insan xislətində olan idarəçilik, himayəçilk, mərhəmətin ədalət dayağı ilə saxlanılan meyarı, mərdliyi özünə bağlayan alı insan fəaliyyətidir. Mərdlik  isə ruhun bədən üzərində hakimliyini təmin edir. Mərd kişilərin nəfsanı hisslərdən uzaq olması, məzlumun yanında olması el içərisində daim onları rəhmətlə andırıb. Şahmalı Qurbanovun haqqında bu ifadələri işlətdikcə zamanın axarında gizlənmiş bir çox gerçəkliklərin idrak daxilində baş qaldırdığının şahidi olursan. Sanki bütün sözlər ardıcıllıqla durub məqamını gözləyir ki, bu təsvirin daha parlaq görünməsi üçün mətnə daxil olsun. Mərd kişilər qan sovuşdurub, qan yatırıb, eyibləri örtüb, bağışlayıb, tərbiyə edib, çörək verib, sahib çıxıb. Bu siqlət içərisində ucalaşmaq həm talenin həm zamanın, həm məkanın, həm də genin, qanın ortaya qoyduğu harmonik təsirlərin uzlaşmasından yaranar.

Dədəlik- atalıq etməyin böyük işarəsidir.Şahmalı Qurbanov kimi insanların atalığı, təkcə öz doğma övladlarının yox, hamının, elin, mahalın, üstünə əl açıb gələnin atası olmaqdır. Elin, mahalın hər bir üzvünün haqqını tapdayanların qarşısına qəhrəman kimi çıxıb onları yerinə otuzdurmaq - Dədəlikdir. Qadınlara ağır zəhmi ilə təsir edib, xanımlıq simasının müqəddəsliyinə keşik çəkməkdədir- Dədəlik.

 El- obanın, arvad uşağın, qız- gəlinin namus- ləyaqətini özününkü bilməkdədəir- Dədəlik.

Ruzi qazanmağı yolunu göstərməkdə, miskinə, fəqirə, sailə sahib çıxmaqdadır- Dədəlik!  

Azaman kişilərin irtibatını qurub onların da imkanlarını elin xeyirinə yönəltməyi bacarmaqdadır - Dədəlik.

 Şahmalı Qurbanov Dədəliyin bütün dəyərləri ilə parlaqlaşdırdı həyatını, adı  sayılan adlar içərisində öndə idi. Ömrü boyu yüksək vəzifələrdə işlədi. İşdən evə gələndə təkcə öz balalarının yox, eyni zamanda qonşunun uşaqlarının da başına sığal çəkirdi.  O, bu sığalı ilə ədəb dərsi keçdiyinin  fərqində ola- ola, həm də hamıya onu işarə verirdi ki, hər zaman arxanızadayam, yükünüzü çəkməyə hazıram!

 Nərimanlıda Şahmalı Qurbanov 1960-dan 15 il kolxoz sədri işləyib. Kolxozçularla o qədər mehriban və səmimi olub ki, yeddidən yetmiş yeddiyə qədər yaşda hamı onun yolunu saxlayıb, bir sözünün qarşısına ikinci söz deməyib.

 Ermənistanın harasında qastrol səfərində olan artistlər, aktyorlar, şairlər olurdusa, habelə o zamanın tanınmış mədəniyyət, elm, siyasi və ictimai xadimləri hamısı mütləq Şahmalı Qurbanovun dəvəti ilə Nərimanlıya gəlib, konsertlər verib, çıxışlar edərdilər. Kənd camaatı ilə təmasda olub, maraqlı söhbətlər ediblər. Belə halların mədəniyyət sektorunun kənddə inkişafı üçün böyük təkanverici amil olduğunu O, gözəl bilirdi. Həm də gələn qonaqların hesabına kəndimizin adı, adət-ənənəsi, qonaqpərvərliyi hər yerdə  söylənilirdi. Rəhmətlik Nərimanlı kəndində mədəniyyətin inkişafı üçün çox böyük zəhmətlər qoydu.

 1972 ci ildə Aşıq Ələsgərin yubileyinə Bakıdan Göyçəyə çoxlu sayda ziyalılar gəlmişdilər. Həmin yubileyin Göyçədə keçirilməsinin rəhbəri Rayon İcraiyyə Komitəsinin sədri- Şahmalı Qurbanova Dədə deyə müraciət edən, kiçik qardaşı Zərbalı Qurbanov idi.  Əslində bu cür möhtəşəm qlobal işlərin icra olunması Şahmalı Qurbanovun mənəvi rəhbərliyi, dədəliyi, ağsaqqallığı himayəsində baş verirdi. O böyüklükdə tədbirə Bakıdan müsafir olaraq qatılmış o vaxtlar Yazıçılar Birliyinin sədri-Mirzə İbrahimov başda olmaqla bütün yazıçıları və şairləri Nərimanlıya gətirmiş, xüsusi diqqət- qayğı ilə evində qonaq etmiş,yüksək səviyyəli münasibət göstərdikdən sonra,  Göyçənin təbiəti qoynunda, bulaqlar başında səyahətinə mehman etmişdir.

 Səməd Vurğunun İstisu Sanatoriyasında Aşıq Şəmşirlə tarixi görüşündə Şahmalı Qurbanov izzət və hörmətlə iştirak edib, onların qulluğunda layiqincə durmaqla həm öz adını, həm el adını layiqli zəkalarda hörmətəlayiq şəkildə qalmasına səbəbkarlıq etmişdir. İstisu təbiətinin valehedici əsrarəngiz gözəllikləri şübhəsiz ki, Səməd Vurğun kimi adamı ilhamlandırmaya bilməzdi. Aşıq Şəmşirlə görüşdə olan isti münasibətdən ilhamlanan  xalq şairi bir varaq istəyir ki, məlum şeiri yazsın. Amma varaq tapılmır. Şahmalı Qurbanovun siqaret blokunun kağızı bu arada şairin karına gəlir və həmin şeirin də elə ilkin variantı siqaret blokunun kağızına yazılıb, sonra dillərdə əzbərə çevrilir.

Bakıdan müğənnilər, artistlər gəlib İrəvanda, yaxud başqa yerlərdə konsert proqramları ilə iştirak etdikdə, Yoldaş Qurbanov mütləq bütün qastrol heyətini Nərimanlıya gətirər, öz kəndində də onların konsertini təşkil edərdi. Bu həm kənd həyatında mədəniyyət və incəsənətin inkişafına təsir qoyardı, həm də ən nüfuzlu insanların Nərimanlı kəndinə -məhz Qurbanov Şahmalının kəndinə gəlib orada konsrt verməsi, onun evində qonaq olması, Göyçə qonaqpərvərliyinin , dadı dodaqlardan getməyən Göyçə süfrəsinin, onun urvasının, ləzzətinin bu cür məhşur şəxslərə, tanınmış xadimlərə təqdim olunması mahiyyətcə nüfuzlu qonaqlara layiqli xidmət anlamına gəlməsi ilə bərabər kəndimizin nüfuzunun daha da artmasına xidmət edirdi. Necə ola bilərdi ki, Qərbi Azərbaycana gələn istənilən bir dövlət, mədədniyyət, incəsənət, ədəbiyyat xadimi Şahmalı Qurbanovun  evinə gəlib onun qonağı olmasın? Bu mümkün deyildi!

  Artistlər klubda konsert verirdilər, oradan çıxandan sonra hamısı Qurbanovun evinə gedirdi, heyvanlar kəsilirdi, süfrələr düzəlirdi. Ən nəcib və nəfis şəkildə onlara qonaqpərvərlik göstərilirdi. Məhz Qurbanovun süfrəsində idi bu izzət hörmət, qonağa doğma və səmimi münasibət. O zamanlar dünya şöhrətli müğənnlilərdən Zeynəb Xanlarova, Flora Kərimova da Şahmalı Qurbanovun elində, kəndində, evində təam etmiş mötəbər insanlardan idilər.

  “Qaynana” dramını canlandırdan böyük qastrol heyəti klubda tamaşanı təqdim etdikdən sonra onlar da Şahmalı Qurbanovun dəvətilə evinə təşrif buyurublar. Qızı Şəmsiyyə müəllimə qeyd edir ki, həmin dramda Afət rolunu oynayan aktrisadan soruşdum ki, niyə qaynanana elə zülm verirdin? O da gülə-gülə deyirdi ki, yaxşı edirdim, elə qaynanaya elə də lazımdır!  Əlbəttə o zamanlar xatirə kimi yaddaşlarımızda bu cür canlanmasına rəğmən bu işlərin içərisində olan dəyərlər əslində elin, camaatın və Şəxsiyyətin mötəbərliyi ilə bağlı olan məsələlər idi.

 Qərbi Azərbaycana ilk kino gələn kimi əvvəlcə Nərimanlıya gəlməli idi, camaat baxıb qurtarandan sonra, kinoçu Qurbanovun evinə dəvət olunar, geniş eyvanın baş tərəfindən ağ pərdə asılar, həmin kino yenidən canlandırılar, onun əhli- əyalı həmin kinoya baxardı. İndiki zamanda belə şeylər adi görünür, o zamanlar həm cürət, həm sarsılmaz hörmət, həm də cəsarət lazım idi bunları etmək üçün. Çün ki, vəzifəli adamların hər hərəkətinə göz qoyurdular. İllah da ki, ermənilərin paxıllığı içərisində. Sadə bir şeyi böyüdüb Moskvaya xəbər verirdilər ki, Kommunust Partiyasının prinsiplərinə zidd olan hərəkətlər olunur. Yoldaş Qurbanova partiya- martiya yox idi, partiyaçı idi amma el- oba, camaat üçün nə faydalı idisə onun müstəqil şəkildə öz qəbul etdiyi həyat qanunları ilə yerinə yetirilirdi. 

 Rayonda raykomluqda işləyəndə iş otağı birnci mərtəbədə, içəri girəndə sağ tərəf küncdə idi. Həmin vaxt Yenqoyan şərəfsiz də raykomun birinci  katibi işləyridi. İşə gələndə də, gedəndə də əvvəlcə öytənirmiş görsün Şahmalı Qurbanov koridorda deyil ki!? İt kimi qorxusundan onun gözünə görünmürdü.  Yoldaş Qurbanov onu görən kimi söyürdü ki;- rüşvətxor köpəyoğlu, yaramırsan bu işə, səni kim gətirib, bura qoyub? Sovetin dövründə raykom katibinə, özü də hayların hakimiyyəti içərisində belə bir münasibət sərgiləmək nə olduğunu yəqin siz daha yaxşı dəyərləndirə bilərsiniz.Ağlagəlməz idi.

Bir zamanlar bölgədə ciddi maşın qıtlığı olub, hələ sovetlər birliyində kənd təsərrüfatı maşınları istehsalı, mexanizasiya sahəsi geniş inkişaf etməmişdi, maşın tapılmırdı. Heç yerdə yük maşınları olmayanda Şahmalı Qurbanov mərkəzi aparatın qarşısında məsələ qaldıraraq kəndə iki ədəd setka, bir ədəd  də Qaz 51 maşını gətizdirib, kənd təsərrüfatının inkişafı üçün böyük təkan yaratmışdır. Bu da camaatın dolanşığı üçün hava- su kimi lazımlı addımlar idi. Həmin maşınları da ən çox ehtiyacı olan tayfalara verib ki, maşını sizə verirərəm, qazancınızla tayfanızın adamlarına köməklik göstərin. Yeri gəlmişkən Qaz 51 gələndə Humay yengəm qohumsanaraq gedib  Mərzəgül xalanın üstünə ki, bizim külfət böyükdür,Qurbanov maşının birini Əmirmurad dayıma versin, bizə də köməyi dəysin. Axşamüstü Şahmalı Qurbanovla Mərzəgül xala evin yan tərəfində stol qoyub, oturub söhbət edirlərmiş. Mətləbi bilən Qurbanov deyib ki, Humay, sən ki, mənim üstümə gəlibsən, o maşını verdim Sizə. Niyə? Çün ki, o bilirdi ki, onun üstünə gələn bu xanım, müharibədə atasıni itirib,  qəlbi sınıxdı, onu boş qaytarmaq olmaz! Nəcibliyin və mərdliyin Dədəlik Şəxsiyyətində olan dəsti idi bu jest.

 Firəngiz xala da 300 manat pul götürüb gedib təmənna edib ki, maşının birini də onlara versin. Maşını verib və deyib ki, o pulu aparıb özünüz üçün xərcləyərsiniz.

 Onun qazandığı hörmətin, sözünün ötkəmliyinin, prinsipallığının hamısı kəndinin elinin mahalının və xalqının karı üçün xərclənirdi.

Rayonda qaz idarəsinin rəisi işlədiyi zaman ermənilər əsasən öz adamlarını yerləşdirmək istəyirdi o sahəyə. Çün ki, gəlirli və asan sahə idi. Şahmalı Qurbanov şəxsi hörmətilə qazandığı ötkəmliyini bu sahədə də müsəlmanların xeyrinə çevirdi. Həm qıraq kəndlərdə, həm də Nərimanlıda Qaz idarəsinə saysız hesabsız adamlar işə götürdü, erməniyə imkan verdmədi bu sahəni ələ keçirsin. Elə kəndimizdən on iki nəfərə, hərəsinə bir maşın verməklə qaz idarəsində işə götürdü ki, bu da camaatın maddi vəziyyətinin yaxşılaşmasına nə qədər fayda verdi.

Qaraqoyunluda kolxoz sədri işləyəndə  Xəzəl arvadın öyündə kirədə qalırmış. Birdən- birə kənd əhalisinin iş və maddi imkanlarının yaxşılaşmasına çox böyük dəstək oldu. Eyni zamanda kitabxanaların və mədəniyyət evlərinin qurulmasına şəxsən təşəbbüsü ilə rəhbərlik etdi ki, bu da Dədəliyin və uzaqgörənliyin nümunələrindəndir. İclasda gülən qadınlara təpinərmiş, ona görə də bütün qadınlar harada olursa, olsun Qurbanovun yanında mütləq yaşmaq tutarmış.

 O, əkin-tütün sahələrində işləyən xanımların yoxlanışına heç vaxt tək getməzmiş. Uzaqdan görəndə ki, qadın əyilib ştil əkir, onun gəlməsindən xəbəri yoxdur, bu və ya digər şəkildə ucadan səslənirmiş ki, onun səsini eşitsinlər, qamətlərini düzəltsinlər. İstəməzdi ki, heç kəs onun qarşısında əyilsin. Həm bir kişi kimi xanımlara dəyər vermək nöqteyi nəzərədən. Eyni zamanda kişilərə gəldikdə isə əyilməyi şəxsiyyət olaraq sevmirdi deyə əyilən adamları da xoşlamırdı. İnsan düz və dürüst yaşamalıdır prinsipi onun həyat sloqanı olmuşdur.

    Daşkəndli Aşıq Hacı Bayramovun sənətinə çox hörmətlə yanaşırmış. Bir gün kimsə də zarafatyana Aşıq Hacıya deyir ki, aprelin birində Qaraqoyunluda konsertin var, afişə vurublar. Aşıq Hacı da aşıqlıq libasını geyinib, bərli- bəzəkli gəlir Qaraqoyunluya konsert verməyə, baxır görür ki, nə konsert var, nə də klubda adam. Şahmalı Qurbanov eşidir ki, Aşıq Hacı kənddədir, çağırır yanına soruşur, nə yaxşı gəlmisən? Aşıq Hacı da qayidir ki, mənə demişdilər bu gün burada konsertin var, afişə vurublar, mən də gəlmişəm. Soruşur bəs nə ilə gəlmisən? Deyir özüm gəlmişəm, qayıtmağa da bir maşın yoxdur, avtobus da indi daha işləmir, gecdir. Şahmalı Qurbanov bir az təbəssüm edir ki, bu gün aprelin biridir, aldatma günüdür, səni aldadıblar! Kənddə bir qəşəng at var imiş, tapşırır ki, o atı gətirin idarənin qabağına. Atı gətirirlər, Aşıq Hacıya deyir ki, bu atı verirəm Sənə min get, qoy görsünlər ki, Aşığı aladatmaq olmaz! Elə o atı da orada bağışlayır Aşıq Hacıya.     

  Əslində bu hərəkəti ilə dərin ibrət və öyüd verir bir sıra insanlara. Həm də Şahmalı Qurbanovun adı olan yerdən heç kim əliboş qayıda bilməz prinsipi durur məsələnin başında.

 Aşıq Mahmud söyləyirmiş ki, Ağbulaqdan Nərimanlıya gəlmişdik Aşıq İmranla. Qar- boran yolları bağladı, geri qayıda bilmədik. Neçə gün Şahmalı Qurbanov bizi evində qonaq saxladı.  Fermaya  adam göndərib deyirdi ki, filan qara inəyin südünü sağsınlar, göndərsinlər aşıqlar içsin. Deməli, burada qonaqpərvərliyin səviyyəsi öz yerində. Amma rəhbərlik etdiyin təşkilatda insanlar bir yana, mal- heyvanın da bu cür dəqiqliklə yadda saxlanılması, onların rəngi, saxlandlğı yerin yaddaşa bu dəqiqliklə verilməsi o deməkdir ki, bu adam hər şeyə fikir verən əsil inzibatçı, rəhbər imiş. Hətta tibbi nöqteyi- nəzərdən qara inəyin südünün isti- isti aşıqlar tərəfindən içilməsində olan faydanı da bilirmiş ki, səsin qorunmasını, sinənin açılıb, yumşalmasını təmin edən gözəl bir şəfa vasitəsidir. Həm də qara inəyin südünü isti- isti içərkən adamın soyuqdəyməsini də çıxarır. Xalq təbabətində bu cür müalicə üsullarından istifadə edirlərmiş. Sözümün canı odur ki, bu adam çox qüdrətli bir xasiyyətə malik olan insanılıq firtətində ən-incə, zərif, nəcib əalmətləri cəmləyən dahi bir şəxsiyyət olub.

Şahmalı Qurbanov Moskvada Ali Partiya Məktəbi bitirən ilk rayon ziyalılarımızdandır. Həmçinin Bakı Partiya Məktəbini də bitirmişdir. Ali təhsilini  İrəvanda Zoootexnik institutunu bitirməklə tamamlamışdır.

 O, çox prinsipal, dönməz və iradəli. həm də zirək və bilikli adam idi. Harada olurdusa, olsun böyründə- başında tanınmış adamlar gəzirdi. Şahmalı Qurbanovun dediyi hər yerdə olmalı, sözü heç vaxt yerə düşməməli idi. Onun yanı başında gəzən insanlaraın çoxuna dayaq oldu. Sonralar həmin insanlar yüksək vəzifələrdə işlədilər. Ermənistanda Kommunist Nəşriyyatının sədri Misa Nəbiyevi prinsipə oraya təyin etdirdi, ermənini qoymadı. Musa Nəbiyev də daim onun yanında diqqət və ehtiramla yolunu gözləyirdi.

Zodda əvvəlcə kolxoz , sonra isə sovxoz sədri işlədiyi dövrdə xüsusi idarəçilik qabiliyyəti ilə həm kənd camaatının dərin hörmətini qazanıb, həm də Zodun təsərrüfatını yüksək səviyyəyə qaldırıb. Açığı Zodda işləmək üçün fərqli idarəçilk üslubu tələb olunurdu. Bu Şahmalı Qurbanov üçün o qədər də çətin deyildi.

 Bir gün günorta idarəyə gələn zaman zodlulular Nəsirin tikindən görürlər ki, Qurbanovun maşını gəlir. Sisternaların üstündə boş- bekar oturublarmış. Maşını görən kimi hamısı dağılığşır ki, gəlib onları boş- bekar görməsin. Həmin vaxt biçin vaxtı imiş. Hənifə bulağının yanında biçənəklər eləcə də qalıbmış, biçən yox imiş. Həmin adamları Qurbanov çağırtdırır yanına ki, Hənifə bulağının üstünü biçmək lazımdır. Yığılışın, kərəntilərinizi gətirin hamımız bir yerdə biçinə gedək. Bir heyvan kəsib kabab edərik, araq, su da gətizdirəcəm, həm də qəşəng yeyib- içərik. Hamı yığılır, gedib Hənifə bulağının yanını bir aylıq yeri 5-6 günə biçib qurtarırlar. Hər gün də yemək- içməyi yerində. Sonra camaat məətəl qalır ki, bu iş əmələ gələsi iş deyildi. Nətəri oldu ki, bir həftəyə bu boyda yeri biçib qurtardıq?

 1980 -ci ildə biçin vaxtı günlərinin birində raykomun sədri(Nurcanyan bişərəf) erməni UAZ-la gəlir elə həmin Hənifə bulağının yanına. O vaxtlar elə idi raykom katibləri biçin vaxtı kəndləri gəzib, baxardılar iş necə gedir. Kəndin sədrləri də katibin qabağına qaçan kim, özünü itirən kim, qorxuya düşən kim, nəsə əlqərəz gəlib Zoda da çıxır. Maşınını saxlayıb, aşağıdan durub baxır ki, guya Qurbanov gəlib bunu qarşılayaycaq. Qurbanov heç bunu vecinə də almır. Bir qədər gözləyəndən sonra raykomun şoferi Valod şərəfsiz gəlib deyir ki, bəs yoldaş Qurbanov  raykomun katibi gəlib gözləyir, Sizinlə görüşmək istəyir. Qurbanov heç fikir də vermir durur biçinçilərin yanında aşağı da düşmür. Katib gözləyir- gözləyir sonra da kor- peşman, suyu süzülmüş qaylıdıb gedir. Hərçənd həmin vaxtlar heç bir sədrin işi deyildi ki, katib gələndə onun qabağına xüsusi təmtəraqla çıxmasın. Yaxud onu təntənəli qarşılamasın. Şahmalı Qurbanov isə Dədəlik simasını hər yerdə, hər zaman qorumaqla öz qüruru ilə heç kimi vecinə alamadan yüksək vəzifələrdə işləyirdi, heç kim də ona gözün üstə qaşın var deyə bilməzdi.

    Elə Zodda işlədiyi dövrdə Ağkilsədə nəvəsinin toyu imiş. O, Amasiya rayon öz fəaliyyət ansanblını Basarkeçərə qastrola dəvət edir. Gəlib rayonda sonra da Nərimanlıda konsert verəndən sonra  bütün dəstəni aparır Ağkilsəyə nəvəsinin toyuna. Hərgah o zaman vəzifəli adamların dəbdəbəli məclislərinə Moskvadan mənfi reaksiya verirdilər. Amma Qurbanov bu işi arzusu olaraq elə şəkildə başa gətirdi ki, heç kim bilmədi. Nəhayət nəvəsinin toyunu da ürəyi istədiyi kimi elədi. Həmin heyət bir avtobus, üstəgəl iyirmi nəfər də əlavə minik maşınında gəlmişdilər. Hələ yolda gələndə Kəvərdə maşını saxlatdırıb yüz araq, yüz dənə də su götürüb ki, mənim evimə qonaq gəlirsiniz. Evdəki dəm- dəstgahdan sonra ansanbl qastrollarını yerinə yetirib. Çox razı getmişdilər.

 Qurbanov1975 ci ildə rayonda balıq idarəsinin direktoru işləyirdi. Hər gün evə gələndə axşam məhəllənin uşaqlarını çağırırdı ki, gəlin maşının yük yerindən balıq götürün aparın evinizə. Bəlkə də yalnız bir ən kasıb ailənin xatiri üçün edirdi bu yaxşılığı. Çün ki, Qurbanov boyda kişi maşınında balıq gəzdirəsi deyildi. Kasıb bir adama da ayrıca pay göndərsəydi, bəlkə də bu onun heysiyyatına təsir qoyardı deyə hamının uşaqlarını çağırıb onlara da balıq verirdi ki, bilinməsin ən çox kimə görə bu addımı atır. Uşaqlar da dadanmışdılar, “gündəlik qazanclarından” qalmamaq üçün onun işdən gələn vaxtı yolun üstündəcə durub gözləyirdilər. Uşaqlar balıq paylarını alıb sevincək evlərinə gedəcəkdilər. Kim bilir Şahmalı Qurbanov hansı kasıb ailənin xatiri üçün hər gün öz maşınında balıq daşıyırdi ki, onun da qazanı qaynasın. Burada bir nəciblik var-Dədəliyin işarələrindən biri.

   Elə 1975- ci ildə də onu büro çağırıb Sarıyaqub kəndinə sədr təyin etdilər. Çün ki, kolxozun 4 tayası tamamilə yanmışdı. Kolxoz bata bilərdi! Ölçdülər-biçdilər ki, kolxozun dağılmasının qarşısını yalnız Qurbanov Şahmalı ala bilər, odur ki, bu təyinatın əmrini verdilər. Tayalar yanıb camaatın bir illik ruzi problemi yaranıb. Bölgüdə bir şey yox, fermanı yemləməyə heç nə yox, neçə yüz baş iribuynuzlu , nüçə min baş xırdabuynuzlu heyvanın saxlanması təhlükədə. Bu qədər ekstremal vəziyyətdə sədr təyin olunan Qurbanov 3 aya kolxozun işini tamamilə bərpa etdi. Dostlarından müxtəlif yerlərdən və rayonlaradan dəymiş zərərin yerini borcla doldurub, cari ildə həmin borcu da qaytardı. Həmin ildə Sarıyaqub kolxozunun sırası “Bolluq uğrunda” qəzetində axırıncı idi.  Üç aydan sonra Şahmalı Qurbanov Sarıyaqub kolxozunu rayon reytinqində 3-cü yerə çıxardı. Bu yazdıqlarım hekayə deyil. O vaxtlar bəlkə də həlli mümkün olmayan məsələlər idi ki, qüdrətli şəxsiyyəti ilə Şahmalı Qurbanov bu məsələləri həll edirdi. Bu cür işləri aparmaq üçün yüksək ifarəçiliklə bərabər, şəxsi nüfuz da lazım idi. Hər ikisi Şahmalı Qurbanov şəxsiyyətində kamil şəkildə olduğundan onun bu xüsusiyyətləri hər yerdə gördüyü və görəcəyi işə yol açırdı.

  Sarıyaqubda işləyəndə icraçı Nəcəf kişi  gəlib deyir ki, yoldaş Qurbanov Sergey uçaskovu kəndə gəlib. Qurbanov öyrənib ki, iki qardaş bir biri ilə dalaşıb, biri də gedib şikayət edib. O,  çağırıb uçaskovunu içizdirib qəşəng hallı vəziyyətdə yola salıb ki, şikayət filan yoxdur, get bir də bu kəndə gəlmə! İki qardaşı da çağırıb, şikayət edəni danlayıb ki, niyə şikayət etmisən?! Qurbanov belə işlərdən çox mütəəsir olurdu. Təəssüb o qədər böyük idi ki, belə halları qarşılaya bilmirdi. Çün ki, iki müsəlman qardaşın arasına erməni milis girib onların işini həll etmək əvəzinə ikisini də sıxıb, incidib pul almağı məsələsi var idi. Bu da milli tərəfdən, dini tərəfədən, hissi tərəfdən qəbul oluna biməzdi yoldaş Qurbanov tərəfindən. Bu cür işlər ayib saıldığından Qurbanov dözümlülük göstərə bilməzdi.

 Sabah camaatı da yığıb, hamısına ciddi şəkildə tapşırıb ki, nə probleminiz varsa, burda özümüz həll edək. Ayıbımızı erməniyə bildirməyək. Və xüsusən də onu tapşırıb ki, kənddən kim bir daha şikayətə getsə,qayıdıb bu kəndə gəlməsin.  Camaata ciddi deyib ki, bir də milisiyəyə getmək yoxdur! Kənddə gözəl ab-hava mehribanlıq yaratmışdır.

 Şahmalı Qurbanov süfrəsi dosta açıq bir insan idi. Daim süfrəsinin arxasında sınanmış etibarlı dostları, ləngərli kişilər olub. Mikayıl Bayramov, Yunis Rzayevlə, İbrahim İsmayılovla, Mikayıl Qurbanovla çox səmimi etibarlı münasibətlər çərçivəsində davamlı dostluq işlədiblər. Abbas Mazanovala yaxın dostluğu  kirvəliyə çevrilib, özü də nümunəvi kirvəlik. Onların və dostlarının evlərində də Şahmalı Qurbanova Dədə deyiblər. Çün ki, bu onun  qazandığı haqqı idi. Bir düşməni bağışlamaq bir dostu bağışlamaqdan daha asandır. Bəzən dost sayılanaların xətası da çıxsa Qurbanov onun üzüntüsünü kimsəyə bildirmədən məğruruluğu içərisində bu xətanı yox edirdi.

 Hər yeyib içəndə ilk sağlığı özü deyərmiş, açılış sözü də aşağıdakı misralarla olarmış.

  Bilsəm ki, dostun yolunda bitibdi tikan,

           Tutaram dəstindən gül əvəzində.

Bu mənaya vurğunluq və ifadə sisteminə bu iki misranın qəbul olunmasın insan mənəviyyatının bütün əlamətlərini aydınlaşdırır. Köhnə kişilərin sözü ilə özü bir idi. Sağlığını gözəl, ibrətamiz və ibarəli sözlərlə bitirərkən isə bu iki misranı söyləyərmiş.

     Qoy ölsün bu sağlıqdan ilham almayan.

     Qəlbini sədəfli saz kimi tutub çalmayan.

Göründüyü kimi həyatı, ideyası, məsləki bu cür qranitdən möhkəm düşüncələrdən qurulmuş böyük şəxsiyyət Şahmalı Qurbanovun hər ifadəsində xüsusi hikmət nümunələri vardır.

 1979 cu ildə aqropromun müdiri işləyirdi. Ermənilərin yüz vəzifəlisi azərbaycanlıları nə qədər sıxışdırıb incidirdisə, Şahmalı Qurbanov təkbaşına onların hamısından çox ermənilərə göz açamağa qoymurdu. Bu sadəcə dillə asan deyilən söz deyil. Məkrli düşmən erməni mühasirəsində təkbaşına onlarla kəllə- kəlləyə gəlib, döyüş aparıb, qalib olmaq məsələsidir bu.

  Şahmalı Qurbanov ailə başçısı kimi  xanımının və zürriyyətinin hər bir halı ilə vüqarlı Dədəsi idi. Onun qədər ailə canlı insanlar deyə bilmərəm nə qədərdir. Amma onun ailə və məişət məsələlərində də qüdrəti dilin ifadə edə bilməyəcəyi qədər böyükdür. Həyat yoldaşı Mərzəgül xanım bütün varlığı ilə xanımlıq nümunəsi idi. Həm üzünün nuru, zahiri gözəlliyi, xoşsifət, sadə, qohumcanlı olmağı, hamının anası kimi tanınmağı, möhtəşəm və müqəddəs sima kimi dəyərləndirilirdi. Həm də elmli şirin söhbət bir adam idi. Şahmalı müəllimlə dərin sevgi- rəğbət, gözəl ailə məhəbbəti müstəvisində layiqli övladlar anası kimi də hamının sevdiy bir şəxsiyyət idi. Qurbanovun həyat yoldaşı ilə heç vaxt sözü çəp gəlməyib, xanımını çox ürəkdən sevirmiş, hərgah azacıq xatirinə dəymiş olanda isə ehyamlı təbəssümlə;

            Olmasam əgər,

                    kim nazın çəkər,

                                           ay qadası!

mahnısını ahəstə zümzümə etməklə öz həyat yoldaşını sevələyərək, qəlbini dərhal alırmış. Ailə münasibətləri içərisində mehribançılığın sivil şəkldə qorunmasına xidmət edəb belə səmimiyyət təbii ki, övladların da təbiətinə təsirsiz ötüşmürdü.

Gəlinlərini qızları qədər sevər, daha çox onların könlünü oxşayardı. Hər hansı bir əşyaya gəlinlər əl atıb götürmək istəsə çöldə -bayırda, həyət bacada hər hansı təsərrüfat işi görmək lazım gəlsə,  dərhal oğullarına səslənərmiş ki, siz götürün, bu işi siz görün niyə gəlinlər əziyyət çəksinlər axı!?.

1977- ci ildə Sübhan müəllim İrəvanda tələbə olanda dərsdən qayıdanda görür ki, evin qarşısında təzə maşın dayanıb, yağın içərisində. Baxıb təəccüb edir. İçəri girəndə atası Şahmalı müəllimi evdə görür və O, maşının açarını uzadır Çübhan müəllimə otur, sür gedək kəndə. Hamı onu tanıyırdı deyə maşının üzərində nömrə olub- olmamasının xüsusi əhmiyyəti yox idi. Heç oğlunun da sürücülük vəsiqəsi yox imiş. Gərək bu dünyada elə ad qoyasan ki, adın gələndə hər yerdə hər kəs saysın, izzət- hörmət göstərsin.

Ucaboylu şux qamətli olduğundan hər yerdə seçilirdi. 1976 cı ildə oğlu Rizavanı qəbula Bakı şəhərinə gətirəndə İnturistin 18- ci mərtəbəsində qalırlarmış. Bir qədər bulvarda gəzişmək üçün aşağı düşür, dəniz kənarında gəzişirmiş. Birdən volqa maşını dayanır, bir nəfər gəlib arxadan Qurbanovu qucaqlayaraq bağrına basır ki, maşınla keçirdim, uzaqdan yerişindən hiss etdim sən olacaqsan. Bu o vaxtlar yüksək vəzifədə işləyən dostu Yunis Rzayev imiş. “Vəfalı dost yad olmaz, görməsə yüz il səni.” Bundan sonra bütün dostlar xəbər tutur, Şahmalı Qurbanovun şərəfinə Dədəyə layiq olan məclis qurulur, respublikanın bir neçə nüfuzlu şəxsi yığılır. Orada da mühüm milli məsələlərin müzakirəsini aparırılar.

Olduğu hər yer adına, el –obasına, millətinə ucalıq gətirən hər şeyin edilməsinə xidmət edən bir məkana çevrilirdi.

Abbas Bağırov, Tibb üzrə fəlsəfə doktoru