Namaz qılarkən alnın torpağa qoyulması vacibdirmi?
Aktual
04 Apr 2025 09:22
Bu məsələ uzun əsrlərdir ki, müsəlmanlar arasında fikir ayrılığına səbəb olub. Məsələ ondan ibarətdir ki, Peyğəmbər zamanında xalça, palaz kimi əşyalardan geniş istifadə edilmədiyinə görə əksər vaxtlarda qumun, torpağın üstündə namaz qılıblar. Məscidin və evin döşəməsi də ya torpaq ya da həsir olub. Bəzi fəqihlər əsrlər sonra bəzi hədislərə və məntiqi nəticəyə əsaslanaraq xalça, palaz, paltar kimi əşyalara səcdə etməyin doğru olmadığı qənaətinə gəliblər. Peyğəmbər dövründən çox sonralar yazılmış, mövzuya az aidiyyəti olan bəzi rəvayətlər isə məsələni kökündən tam həll etmək gücündə olmayıb.
Dini mətnlərdə yerin, ümumiyyətlə yer üzünün səcdəgah qərar verildiyi deyilir. "Yer" sözünü torpaq kimi qəbul edənlər yalnız torpaq və torpaqdan hasil olan şeylərə səcdəni doğru sayır, əksini düşünənlər isə "yer" deyərkən döşəmə, ayaq üstə yeridiyimiz hər hansı təmiz məkanın nəzərdə tutulduğunu qeyd edirlər. O mövzuda məzhəblərin gətirdiyi çoxsaylı rəvayətlərin, ziddiyyətli hədislərin, fikir və rəylərin hamısını yazıb uzun vaxt aparmaq istəmirəm. Konkret olaraq ümumi nəticəni qeyd etməliyəm ki, günümüzdə dünyada kifayət qədər tərəfdarı olan mövcud fiqh məzhəblərinin bu barədə yanaşması belədir:
Maliki, Hənbəli, Hənəfi, Şafii, Zeydi, İbadi, Sələfi cərəyanlarının fiqh üləmalarına görə namaz əsnasında səcdədə alının sırf torpağa dəyməsi vacib deyil. Xalça, kilim, həsir, daş, mərmər, torpaq, paltar və yun, pambıqdan hazırlanmış hər hansı təmiz və həddən artıq yumşaq olmayan əşyanın üzərində səcdə etmək məqbuldur. Sadəcə bu əşyaların pak olması, eyni zamanda həddən artıq yumşaq və hündür olmaması, səcdə ediləsi bərklikdə olması lazımdır. Əksər fəqihlərə görə səcdə zamanı burunun da yerə dəyməsi şərtdir. Çünki burun da alnın bir hissəsidir. Bəzilərinə görə isə burunun yerə dəyməsinin hökmü sünnətdir.
Lakin İmamiyyə - Cəfəri fəqihlərinin rəyinə görə isə yeddi səcdə əzası (alın, dizlər, ayaqların pəncəsi, ovucların içi) içində alının torpağa yaxud torpaqdan hasil olan maddəyə toxunması vacibdir. Həsir və daş da olar. Yeyilən, geyilən əşya və maddələrə səcdə etmək bu rəyə görə məqbul sayılmır. Səcdə yerləri yeddi olduğu halda yalnız alının torpağa qoyulması isə alının daha mötəbər və möhtərəm səcdə əzası olması ilə əsaslandırılır. Müasir dövrdə əksər yerlərdə döşəmənin torpaq olmaması nəzərə alınaraq torpaqdan möhür adlı əşya hazırlanaraq onun üzərinə səcdə edilir. Burunun yerə dəyməsi isə müstəhəb hesab olunur.
Həzrət Muhəmməd salavatullahdan, səhabələrdən və Əhli Beyt fəqhlərindən, alimlərdən nəql edilən rəvayətlərdə, dəlil olaraq istifadə edilən çoxsaylı müxtəlif hədislərdə də torpağın səcdəgah qərar verildiyi vurğulanır. Peyğəmbərin alınını torpağa qoymasından bəhs edilir. Hətta isti vaxtlarda torpağa su çiləyib üzərinə səcdə etdiklərindən söz açılır. Lakin həsir üzərinə də səcdə etdiyi haqda rəvayətlər var.
İsmaili məzhəbinin Ələvi Buhra (əsasən Pakistan və Hindistanda çoxluq təşkil edir) və Druzilik qoluna görə isə (əsasən Suriya, İsrail, Livanda çoxluq təşkil edir) namazda alının torpağa qoyulması şərt deyil, əfzəldir.
Bəziləri möhürdən istifadə edərək namaz qılanların guya daşa səcdə, sitayiş etdikləri kimi əsassız iddialar irəli sürürlər. Bu, tamamilə cəfəngiyyatdır. O məntiqlə xalçaya səcdə edənlər də yuna yaxud pambığamı sitayiş etmiş olur? Təbii ki, xeyr. Bu, sadəcə ehtiyyat üçün ibadətin sağlam olması naminə alının torpağa qoyulmasıdır. Fiqhdə sütrə qoymaq deyilən bir ənənə də var ki, namaz qılan adam qarşısından adam, heyvan keçərək mane olmaması üçün hər hansı əşyanı namaz əsnasında qarşısına qoyur. Bu, müstəhəbdir. Hədislərə görə Peyğəmbər qarşısına nizə sancar, əsasını qoyarmış. İndi də təsbeh kimi əşyalardan bu məqsədlə istifadə olunur. Bu, həmin əşyaya sitayiş və ya pərəstiş niyyəti ilə edilmir.
Lakin torpağa səcdəni vacib hesab etməyənlərin də tutarlı dəlil - sübutlarını nəzərə almamaq olmaz. Ümumiyyətlə yer üzündə mövcud olan varlıqların əksəriyyəti torpaqdan yaradılıb. Pambıq da torpaqda bitən bitkidən hasil olur. Döşəməyə sərgi kimi istifadə edilən əşyaların tərkibi yenə də sonda torpağa gedib çıxır.
Allah təala Quranda Adəm peyğəmbəri xəlq etdikdən sonra mələklərə səcdə etmək əmri verdi. Onlar səcdə etdilər. Nəyə səcdə etdilər? Harada səcdə etdilər? Yerdəmi etdilər? Vəhyə əsasən yer deyildi məlum proseslərin cərəyan etdiyi məkan. Çünki Adəm hələ yerə endirilməmişdi. Göy idimi? Bu da məlum deyil. Səcdə edilən yerdə döşəmə hansı əşyadan idi? Torpaq olması barədə fakt yoxdur.
Yaxud Merac hadisəsində Həzrət Muhəmməd salavatullahın bütün peyğəmbərlərlərə imam olaraq namaz qıldırdığı, səcdə etdiyi nəql edilir. Həmin namazgahda torpaq yaxud möhür var idimi? Yoxsa həsirmi aparmışdılar? Əgər göy, asiman yaxud Ərşin altı idisə orada məkanın fiziki tərkibi nədən ibarət idi? Havada, boşluqda necə səcdə etmək olar? Demək səcdə zamanı sitayişin zahiri tərəfi və formasından daha çox mahiyyəti önəmli hesab olunub.
Yerə, yəni mövcud hər hansı pak döşəməyə səcdə etmək məqbuldur. Burada əsas hədəf və məqsəd Yaradana şükr edərək onun ali və böyük, özünün isə kiçik və möhtac olduğunu göstərməkdir.
Nəticə olaraq bütün rəyləri nəzərdən keçirib belə qənaətə gəlmək olur ki, torpaq, həsir, xalça, mərmər, taxta kimi əşyalara namaz zamanı alnı qoyaraq səcdə etmək məqbuldur. Heç bir ixtilafa, uzun - uzadı müzakirə və mübahisəyə əsla yer yoxdur.
Hədəf Uca Yaradana sitayişdirsə, səcdədirsə bu səcdəni ilk dəfə mələklər və Adəm asimanda edib, orada nə torpaq vardı, nə xalça vardı, nə də möhür. Çünki əsas olan, səcdə yerinin hansı əşyadan olması yox, səcdənin sağlam niyyətlə edilməsi, əhəmiyyətinin dərki və təqva keyfiyyəti idi...
Tural İrfan, ilahiyyatçı
