Meqazəlzələ “Tanrılar şəhəri“ni məhv edir

Məlum olduğu kimi Teotiuakan Mesoamerikanın ən təsirli mədəniyyətlərindən biri idi. Lakin bu antic mədəniyyət mərkəzi real təhlükə ilə üz-üzə qalıb. Beləki, Teotiuakanda bir neçə qədim zəlzələnin izləri aşkar edilib. Maraqlıdır ki, onlardan birincisi şəhərin çiçəklənməsinə, sonuncusu isə onun süqutuna töhfə verib.

Teotiuakan (e.ə. 100 - təxminən eramızın 650-ci ili) Mesoamerikanın ən təsirli mədəniyyətlərindən biri idi. Təxminən eramızın II əsrinə qədər bu ərazidə yalnız kiçik bir yaşayış məntəqəsi mövcud idi. Lakin bir neçə vulkanın püskürməsindən sonra insanlar əvvəlki regional mərkəzi - Kuikulko şəhərini tərk edərək Teotiuakana gəliblər. Lakin qəsəbə öz adını (tərcümədə Tanrılar şəhəri kimi) çox sonralar almışdır.

Öz zirvəsində (eramızın 250-600-cü illərində) 100 min nəfərdən çox əhalisi olan 22 kvadrat kilometr ərazini tuturdu. Başqa sözlə desək, dövrünün ən böyük şəhərlərindən biri idi. Şəhərin mərkəzində 100 minə qədər insanı yerləşdirə bilən və dörd nəhəng piramida ilə məhdudlaşan Citadel adlanan yer var idi.

Kompleksin mərkəzi hissəsi sonradan Aztek panteonunun mərkəzi fiquru olacaq tanrı Quetzalcoatl (Lələkli İlan) məbədidir. Ancaq bütün bu əzəmətə baxmayaraq, arxeoloqlar Teotihuacan'ın 6-cı əsrin ortalarında başlayan tənəzzülündən danışırlar. Tapıntılara görə, insanlar aclıqdan ölür, evlər yanar və dağılırdı. 7-ci əsrin ortalarında şəhər tamamilə tərk edildi.

Elm adamları Teotihuacan'ın süqutunun səbəbləri haqqında tam bir anlayışa sahib deyillər. Əvvəllər onlar güman edirdilər ki, şəhərə xarici düşmənlər gəlib, onu talayıb, məbədlərdəki müqəddəs heykəlləri sındırıblar.

Yeni əsərin müəllifləri hadisələrlə bağlı öz versiyalarını irəli sürüblər. Onlar Teotihuakanın yüksəlişi və enişi zamanı bir neçə meqazəlzələnin baş verdiyini irəli sürdülər. Və onların hər biri özünəməxsus şəkildə şəhərin taleyinə təsir etdi.

Birincisi, eramızın 100-150-ci illərində baş verib. Geoloqların fikrincə, belə ciddi təkanlar Teotihuakan sakinlərini ucaltdıqları binaların gücü barədə düşünməyə vadar edib. Şəhərin ən məşhur məbədləri - Ay və Günəş Piramidaları və Quetzalcoatl məbədi zəlzələyə davamlı olması üçün tikilib. Onların hamısı dördbucaqlı bir forma və geniş bir bazaya malikdir.

Növbəti böyük zəlzələ eramızın 225-275-ci illəri arasında baş verdi. Və nəhəng piramidaları zədələyəcək qədər ciddi idi. Onlar dağılmayıb, ancaq divarlardan bəzi plitələr dağılıb. Daha sonra şəhər sakinləri qazandıqları təcrübəni nəzərə alaraq, təmir zamanı plitələri bir qədər fərqli şəkildə bərkitdilər, binalara daha çox dayanıqlıq verdilər.

Alimlər qeyd edirlər ki, eramızın 400-525-ci illəri arasında ən azı daha bir zəlzələ baş verib. Lakin bu dövr üçün zəlzələlərin etibarlı tarixə malik arxeoloji əlamətləri çox az olduğundan, onlardan ikisinin olması mümkündür. Onlar isə artıq şəhər ərazilərinin ciddi şəkildə dağılmasına səbəb olublar.

Sonuncu seysmik fəlakət, əsərin müəlliflərinin fikrincə, 600-ə yaxın qədim şəhəri vurdu. Düzdür, tədqiqatçılar qeyd ediblər ki, bu dəfəki zəlzələnin arxeoloji sübutları sayca azdır, lakin böyük miqyaslıdır. Məsələn, Quetzalcoatl məbədinin qərb pilləkəni tamamilə çökdü.

Alimlər yazırlar ki, onların təklif etdikləri Teotiuakanın süqutunun “seysmik” versiyası digər mövcud fərziyyələrə zidd deyil.

İlhamə Qiyas, News365.az