Enerji siyasətinin uğurları

Prezident İlham Əliyev: “Bu gün isə onu görürük ki, bizim enerji siyasətimiz iqtisadi və siyasi uğurumuzun aparıcı qüvvəsidir”

Bakı Ekspo Mərkəzində 2 iyun 2025-ci ildə başlayan Bakı Enerji Həftəsi çərçivəsində üç mühüm tədbir keçirilir. Belə ki, 3-5 iyun tarixlərində təşkil olunan bu sərgi, Xəzər regionunun ən böyük neft və qaz sərgisi olaraq tanınır. Bu il 31 ölkədən 250 şirkət iştirak edir və sərgi sahəsi 4345 kvadratmetr təşkil edir. Eyni tarixlərdə keçirilən bu sərgi, regionda enerji və yaşıl enerji sahələrindəki yenilikləri təqdim edir. Sərgidə enerji istehsalı, bərpa olunan enerji mənbələri və yaşıl texnologiyalar mövzuları ön plandadır.

4-5 iyun tarixlərində keçirilən bu forumda, enerji sahəsindəki qlobal əməkdaşlıq, dayanıqlı enerji gələcəyi və yaşıl enerji mövzuları müzakirə olunur. Forumda SOCAR prezidenti Rovşən Nəcəfov, bp Azərbaycanın regional prezidenti Qari Conson və digər beynəlxalq şirkətlərin nümayəndələri çıxış edirlər. Forumun proqramında rəqəmsallaşma, karbon emissiyalarının azaldılması və enerji bazarlarının gələcəyi kimi mövzular da yer alır.

 Bakı Enerji Həftəsi, Azərbaycanın enerji sahəsindəki mövqeyini gücləndirmək və beynəlxalq əməkdaşlığı inkişaf etdirmək məqsədini daşıyan önəmli bir tədbirdir. Qeyd edək ki, neft və qaz sərgisinin açılış mərasimində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev də iştirak edib. Cənab Prezident açılış mərasimində çıxışında deyib ki, ilk neft-qaz sərgisi 1994-cü ildə təşkil edilmişdir: “Həmin sərgidən dərhal sonra Azərbaycan beynəlxalq neft şirkətləri konsorsiumu ilə sonralar “Əsrin müqaviləsi” adlandırılan, regionda bütün geosiyasi və geoiqtisadi vəziyyəti dəyişdirən sazişi imzaladı. Bunlar Prezident Heydər Əliyevin baxışı sayəsində mümkün oldu. O, aydın şəkildə anlayırdı ki, xüsusilə də enerji sahəsində geniş beynəlxalq əməkdaşlıq olmadan - nəzərə alsaq ki, o zaman bizim iqtisadiyyatımızın ən cəlbedici sahəsi məhz enerji idi, - Azərbaycan çətinliklərin öhdəsindən gələ bilməyəcək və həqiqi müstəqil dövlət ola bilməyəcək.

 Çünki bu gün həmin dövrə nəzər salanda aydın olur ki, müstəqillik uğrunda yol həmin tarixi məqamdan başladı. O zaman Azərbaycan müəyyən obyektiv səbəbdən xarici investorlar üçün riskli ölkə hesab edilirdi. Ölkədə vətəndaş qarşıdurması yeni başa çatmışdı, iqtisadiyyat iflic vəziyyətində idi, inflyasiya 1000 faizlə ölçülürdü və yoxsulluq hökm sürürdü. Bununla yanaşı, ərazilərimizin Ermənistan tərəfindən işğalı nəticəsində 100 minlərlə azərbaycanlı etnik təmizləməyə məruz qalmışdı. Təsəvvür edirsiniz ki, gələcəklə bağlı nə dərəcədə qaranlıq mənzərə yaranmışdı?! Bu gün isə onu görürük ki, bizim enerji siyasətimiz iqtisadi və siyasi uğurumuzun aparıcı qüvvəsidir”. Bakıda 1994-cü ildə təşkil olunan ilk neft-qaz sərgisi müstəqil Azərbaycanın enerji sahəsində beynəlxalq arenada ilk böyük addımlarından biri hesab olunur. Bu sərgi — Beynəlxalq Xəzər Neft və Qaz Sərgisi (Caspian Oil & Gas) — o vaxtdan etibarən hər il keçirilir və bu günə qədər Xəzər regionunun ən nüfuzlu enerji tədbirlərindən birinə çevrilmişdir.

1994-cü ildə keçirilən bu ilk sərginin əhəmiyyəti təkcə texniki və kommersiya tərəfləri ilə deyil, həm də “Əsrin müqaviləsi” adlanan neft müqaviləsinin eyni ildə imzalanması ilə daha da artmışdır. Həmin il Azərbaycan dünya enerji bazarına açılmağa başladı və bu sərgi də həmin prosesin ayrılmaz hissəsinə çevrildi.

1994-cü ildə Bakıda keçirilən ilk Beynəlxalq Xəzər Neft və Qaz Sərgisi (Caspian Oil & Gas) Azərbaycanın enerji siyasətində dönüş nöqtəsi oldu. Bu sərgi ilə Azərbaycan ilk dəfə beynəlxalq enerji ictimaiyyətinə açıldı və xarici investorların marağını cəlb etdi. Elə həmin ilin 20 sentyabr 1994-cü il tarixində isə Azərbaycan hökuməti beynəlxalq neft şirkətləri konsorsiumu ilə tarixi bir saziş imzaladı. Bu müqavilə sonradan “Əsrin müqaviləsi” kimi tanındı. “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasında məqsəd Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən “Azəri-Çıraq-Günəşli” (AÇG) yataqlarının işlənməsi idi. Bunun nəticəsi olaraq Azərbaycan dünya enerji bazarına inteqrasiya olundu. Xəzər regionunun geosiyasi çəkisi artdı. Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) neft kəmərinin əsası qoyuldu. Neft gəlirləri Azərbaycanın iqtisadi inkişafına və müstəqil dövlət quruculuğuna təkan verdi. Bütün bunlar göstərir ki, 1994-cü ildəki sərgi sadəcə texniki və sənaye tədbiri deyil, həm də böyük bir geosiyasi mərhələnin başlanğıcı oldu. Bu səbəbdən də, sərgi və “Əsrin müqaviləsi” tarixdə bir-biri ilə sıx bağlı olan strateji hadisələr kimi xatırlanır. Ölkə başçısının qeyd etdiyi kimi bu strateji uğurlar Prezident Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasi baxışı və liderliyi sayəsində mümkün oldu. Ulu Öndər Heydər Əliyevin rolu bu prosesdə həlledici idi. 1993-cü ildə hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra Heydər Əliyev ilk olaraq ölkədə daxili sabitliyi bərpa etdi. Siyasi sabitlik xarici investorlar üçün əsas şərt idi. Enerji siyasətində milli maraqlar qorundu. Heydər Əliyev Azərbaycanın neft ehtiyatlarını beynəlxalq bazara çıxarmaqla yanaşı, milli maraqları da təmin edən balanslı siyasət yürütməyə nail oldu. “Əsrin müqaviləsi” onun bu siyasətinin nəticəsi idi. Əsas məsələ odur ki, geosiyasi tarazlıq yaradıldı. Heydər Əliyev sazişə müxtəlif ölkələrdən olan enerji şirkətlərini cəlb etməklə, regionda geosiyasi tarazlıq yaratdı. ABŞ, Rusiya, Böyük Britaniya, Türkiyə kimi ölkələrin şirkətlərinin iştirakı bu strategiyanın tərkib hissəsi idi. Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) neft kəmərinin təşəbbüskarı da Ulu Öndər Heydər Əliyev olmuşdur. Heydər Əliyev bu kəməri sadəcə texniki layihə deyil, Azərbaycanın müstəqilliyini və enerji təhlükəsizliyini təmin edən strateji xətt kimi gördü.

1994-cü ildə keçirilən ilk Caspian Oil & Gas sərgisinin arxasında da Heydər Əliyevin “Azərbaycanı dünya enerji xəritəsinə daxil etmək” məqsədi dayanırdı. Heydər Əliyev olmasaydı, nə “Əsrin müqaviləsi”, nə də sonrakı enerji strategiyaları bu formada həyata keçirilə bilməzdi. Onun dərin strateji baxışı, qətiyyəti və diplomatik ustalığı sayəsində Azərbaycan bu gün dünya enerji bazarının mühüm iştirakçılarından birinə çevrilib. Bu səbəbdən, Bakı Enerji Həftəsi və “Caspian Oil & Gas” sərgisinin 30 illiyi, həm də Heydər Əliyevin dövlətçilik irsinin və enerji siyasətinin uğurlarının təsdiqidir.

Aybəniz Rüstəmova

Avrasiya universitetinin Humanitar fənlər və regionşünaslıq

kafedrasının müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent