“Məramımız, məqsədimiz birdir…”- Prezident İlham Əliyev
Azərbaycan ilə İran arasındakı dövlətlərarası əlaqələr son dövrlərdə nəzərəçarpacaq şəkildə inkişaf edir və yüksək səviyyəyə doğru irəliləyir. 2025-ci il aprelin 28-də Prezident İlham Əliyev və Prezident Məsud Pezeşkian arasında keçirilən görüş və mətbuat konfransı bu münasibətlərin strateji əməkdaşlıq səviyyəsinə keçməkdə olduğunu bir daha təsdiqlədi. Bu görüş, Azərbaycan və İran arasında dostluq və əməkdaşlıq münasibətlərinin daha da möhkəmləndirilməsi məqsədini daşıyırdı. Azərbaycan və İran prezidentləri son görüşlərində iki ölkə arasında strateji münasibətlərin davamlılığını və əhəmiyyətini bir daha vurğulamış və qarşılıqlı əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi istiqamətində iradələrini ifadə etmişlər. Strateji münasibətlərin təsdiqi, həm siyasi dialoqun intensivliyinə, həm də iqtisadi, enerji, nəqliyyat və humanitar sahələrdə həyata keçirilən birgə layihələrə əsaslanır. Prezidentlər həmçinin bölgədə sabitliyin və sülhün qorunmasında birgə əməkdaşlığın vacibliyini qeyd etmiş, ikitərəfli və regional layihələr çərçivəsində əlaqələrin daha da möhkəmləndirilməsinin vacibliyini önə çıxarmışlar.
Prezident İlham Əliyev çıxışında Azərbaycan və İran arasında əlaqələrin tarixi köklərə, dini və mədəni yaxınlığa əsaslandığını vurğuladı. O, iki ölkə arasında iqtisadiyyat, ticarət, nəqliyyat və enerji sahələrində uğurlu əməkdaşlığın mövcud olduğunu qeyd edərək, bu əlaqələrin daha da inkişaf etdirilməsi üçün əlverişli imkanların olduğunu bildirdi. Prezident həmçinin, Azərbaycan-İran münasibətlərinin dostluq, qardaşlıq və yaxşı qonşuluq prinsipləri əsasında inkişaf edəcəyinə inandığını ifadə etdi: “Biz beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində bir-birimizi ənənəvi olaraq dəstəkləyirik. Bu barədə bu gün də fikir mübadiləsi aparıldı və gələcək birgə əməkdaşlıq çərçivələri müzakirə edildi. İstər BMT olsun, istər İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, ECO, Qoşulmama Hərəkatı və digər təşkilatlar çərçivəsində daim bizim nümayəndələrimiz bir-birinin yanındadır.
Biz bu gün geniş gündəlik əsasında fəaliyyət göstəririk. Burada həm regional təhlükəsizlik məsələləri önəmli rol oynayır, eyni zamanda, çoxtərəfli əməkdaşlıq üçün gözəl şərait var. Təbii olaraq bizim ticarət əlaqələrimizin inkişafı ilə bağlı konkret göstərişlər verildi. Nümayəndə heyətlərinin iştirakı ilə keçirilən görüş də çox məhsuldar olmuşdur. Yəni, məramımız, məqsədimiz birdir - Azərbaycan-İran dövlətlərarası əlaqələrini yüksək səviyyəyə qaldırmaqdır.
Prezidentin səfərinə qədər çox fəal təmaslar həyata keçirilirdi, yüksəkvəzifəli şəxslər qarşılıqlı səfərlər edirdilər, həm Prezidentin səfərinə hazırlıq məqsədilə, eyni zamanda, konkret layihələrin icrası üçün”. Bu münasibətlərin davamlı olaraq dərinləşdirilməsi hər iki ölkə üçün regional sabitlik və iqtisadi inkişaf baxımından əhəmiyyətlidir. Belə ki, güclü ikitərəfli əlaqələr regionda gərginliklərin azaldılmasına və qarşılıqlı etimadın güclənməsinə kömək edir. Birgə sərhəd nəzarət mexanizmləri və əməkdaşlıq vasitəsilə qaçaqmalçılıq və digər qeyri-qanuni fəaliyyətlərin qarşısı alınır. Azərbaycan-İran münasibətləri, regionda digər ölkələrlə də çoxtərəfli əməkdaşlıq formatlarının (məsələn, Rusiya, Türkiyə ilə) inkişafına şərait yaradır. İki ölkə arasında gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi və ticarət əlaqələrinin şaxələndirilməsi iqtisadiyyatlara müsbət təsir göstərir. Enerji, sənaye və kənd təsərrüfatı sahələrində həyata keçirilən birgə layihələr həm məşğulluğu artırır, həm də dayanıqlı inkişafı dəstəkləyir. Şimal-Cənub və potensial Şərq-Qərb dəhlizləri Azərbaycanın və İranın tranzit ölkə kimi rolunu gücləndirir. Mədəniyyət, elm, təhsil sahəsində birgə proqramlar xalqlar arasında yaxınlığı daha da artırır və strateji tərəfdaşlıq üçün ictimai baza yaradır. Bu əlaqələrin sabit şəkildə inkişafı, Cənubi Qafqazda və Yaxın Şərqdə daha balanslı və qarşılıqlı faydalı münasibətlərin qurulmasına imkan verir.
Prezident İlham Əliyev bəyanatında bu səfərin iki ölkənin münasibətlərinin inkişafında çox önəmli rol oynayacağına şübhə etmədiyini vurğulayıb: “Biz Prezident Pezeşkianı səbirsizliklə gözləyirdik. Çox təəssüf edirik ki, bir neçə gün bundan əvvəl İranda baş vermiş faciə insan itkiləri ilə nəticələndi. Bir daha qardaş İran xalqına başsağlığı veririk. Allah həlak olanlara rəhmət eləsin, yaralananlara Allah şəfa versin. Bu faciəyə baxmayaraq, Prezident Pezeşkian Azərbaycana öz səfərini gerçəkləşdirir. Biz bunu çox yüksək qiymətləndiririk və Allah xalqlarımızı bu bəlalardan qorusun, həmişə bizim bölgəmizdə sülh olsun, əmin-amanlıq olsun və hər iki ölkə bu istiqamətdə öz səylərini göstərəcək. Hər halda ikitərəfli formatda bölgədəki vəziyyət, sülhün dayanıqlı olması, əmin-amanlığın təmin edilməsi, ölkələrin suverenliyi, ərazi bütövlüyü, ölkələrin daxili işlərinə qarışmama kimi prinsiplər də üstün tutuldu”. Azərbaycana etdiyi rəsmi səfəri iki ölkə arasında münasibətlərin yeni mərhələyə keçidinin əlaməti kimi qiymətləndirilə bilər. Prezidentlər səviyyəsində keçirilən birbaşa görüşlər qarşılıqlı etimadı artırır və daha çevik qərarların qəbuluna imkan yaradır. Bu da münasibətlərin sabit və davamlı inkişafı üçün əsas şərtdir.
Xatırladaq ki, Azərbaycan və İran arasında müxtəlif sahələri əhatə edən 147 sənəd imzalanmışdır. Azərbaycan Respublikası ilə İran İslam Respublikası arasında iqtisadi, ticarət və humanitar sahələrdə əməkdaşlıq üzrə Dövlət Komissiyası 1992-ci ildən etibarən fəaliyyət göstərir. Dövlət Komissiyasının sonuncu iclası 10-11 mart 2022-ci ildə Bakı şəhərində keçirilmişdir. Dövlət Komissiyasının Azərbaycan tərəfindən həmsədri AR Baş nazirinin müavini Şahin Mustafayev, İran tərəfindən isə İİR-in yol və şəhərsalma naziri Mehrdad Bəzrpaşdır. Aprelin 28-də Prezidentlərin görüşü çərçivəsində bir sıra mühüm sənədlər imzalanıb. Bu sənədlər, iki ölkə arasında iqtisadiyyat, nəqliyyat, enerji və digər sahələrdə əməkdaşlığın daha da dərinləşdirilməsinə xidmət edir. Bu sənədlərin imzalanması, Azərbaycan və İran arasında strateji tərəfdaşlığın daha da möhkəmləndirilməsinə və regional sabitliyin təmin edilməsinə mühüm töhfə verəcəkdir. Bu cür yüksək səviyyəli görüşlər ölkələr arasında qarşılıqlı inamı artırmaqla yanaşı, strateji tərəfdaşlığın real nəticələr doğurmasına da zəmin yaradır.
Bu səfər Azərbaycan və İran arasında mövcud olan dostluq və əməkdaşlıq münasibətlərinin daha da inkişaf etdirilməsi istiqamətində mühüm bir addım olaraq qiymətləndirilir. İmzalanan sənədlər və verilən bəyanatlar göstərir ki, tərəflər uzunmüddətli əməkdaşlıqda maraqlıdır. Xüsusilə enerji, nəqliyyat və ticarət kimi sahələrdə bu səfərin nəticələri konkret layihələrlə müşayiət olunur. Azərbaycan və İranın regionda baş verən geosiyasi proseslərə münasibətdə daha koordinasiyalı davranması həm regional sabitlik üçün vacibdir, həm də qarşılıqlı maraqları müdafiə etməyə xidmət edir. Səfər çərçivəsində mədəniyyət və təhsil sahəsində əməkdaşlığa dair sənədlər də imzalanıb ki, bu da xalqlar arasında münasibətlərin yaxınlaşmasına töhfə verir. Bu səfər, yalnız bu gün üçün deyil, həm də uzunmüddətli perspektivdə Azərbaycan-İran münasibətlərinə yeni nəfəs verir.
Səyavuş Qasımov,
Avrasiya Universitetinin rektoru,
siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
