Dayanıqlı inkişaf və texnologiya

Prezident İlham Əliyev: “Texnoloji inkişaf bizim üçün əsas prioritet olmalıdır”

AMEA-nın kökləri XX əsrin ortalarına gedib çıxır. Akademiyanın yaranması elmin təşkilatlanması və inkişafı üçün milli institusional baza yaratmışdır. Azərbaycanda elmin təşkilatlanmasına ilk ciddi addımlar 1923-cü ildə “Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyəti”nin, sonrakı “Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutu”nun yaradılması ilə baş vermişdir. 1945-ci il martın 27-də isə bu bazada “Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası” adı ilə institutun yaradılması rəsmi şəkildə başlandı. 2025-ci il 18 mart tarixində isə Prezidentin “Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının 80 illiyinin qeyd edilməsi haqqında” Sərəncamı imzalanmışdır. Bu yubiley yalnız qurumun yaşına görə deyil, həm də dövlətçilik, elmin təşkilatlanması və milli inkişaf kontekstində əhəmiyyətli mərhələ kimi qiymətləndirilir.

 Dünya bu gün “elm + texnologiya” hələ heç olmadığı qədər vacib mövzuya çevrilmişdir. 3 noyabr 2025-ci il tarixində Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA)-nın 80 illik yubiley tədbirində çıxış edən Prezident  İlham Əliyev texnoloji inkişafın ölkə üçün əsas prioritet olduğunu vurğulamış, ölkəmizin yenidən formalaşan dünyada öz addımlarını həm uyğunlaşdırmalı, həm də təşəbbüslərlə qabağa irəliləməli olduğunu bildirmişdir: “Texnoloji inkişaf bizim üçün əsas prioritet olmalıdır. Azərbaycan tamamilə yeni vəziyyətdə yaşayır və əlbəttə ki, öz addımlarımızı dəyişən dünyada gedən proseslərə həm uyğunlaşdırmalıyıq, həm də ki, bir çox təşəbbüslər irəli sürməliyik. Ona görə təbii ki, illər keçdikcə qarşıda duran vəzifələr də dəyişir. Ona görə bugünkü inkişafla bağlı, inkişafın gələcək istiqamətləri ilə bağlı əlbəttə ki, prioritetlər əvvəlki dövrdən fərqlənir. Bu gün sirr deyil ki, hər bir ölkənin inkişafını, eyni zamanda, təhlükəsizliyini o ölkənin texnoloji imkanları şərtləndirir. Bu gün biz bunu iqtisadi inkişafda görürük, yeni texnologiyaların tətbiqində görürük, yeni müharibələrdə görürük. Ona görə texnoloji inkişaf bizim üçün əsas prioritet olmalıdır və əlbəttə, burada Azərbaycan alimlərinin üzərinə böyük vəzifə düşür”. Prezidentin qeyd etdiyi kimi, süni intellekt, informasiya və kommunikasiya texnologiyaları, kosmik tədqiqatlar kimi sahələr dövlətlərin yalnız iqtisadi deyil, geosiyasi gücünü də müəyyən edir. Azərbaycanda da bu tendensiyalar müşahidə olunur: yüksək texnologiyaların tətbiqi, rəqəmsallaşma, kibertəhlükəsizlik prioritetlərə çevrilmişdir.

Texnologiya yalnız laboratoriyada olan bir nəzəri sahə deyil — o, iqtisadiyyatın, sənayeləşmənin, qeyri-neft sektorunun və yeni iş yerlərinin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Əliyev çıxışlarında qeyd etmişdir ki, “neftə asılılığı tamamilə aradan qaldırmaq” zəruridir və texnologiya bu dönüşümün əsas vasitələrindən biridir. Eləcə də texnologiyanın tətbiqi müdafiə sahəsində – ordunun avadanlıqları, avtomatlaşdırma, dron və digər yeni texnikalar – böyük rol oynayır. Prezident bunu “yeni müharibələrdə” texnologiyanın önəmini göstərərək vurğulamışdır. Texnoloji inkişafın davamlılığı, onun yalnız bir-iki pilot layihə kimi qalmaması, sistematik şəkildə bütün sahələrə inteqrasiya edilməsi vacibdir. Çıxışda qeyd edilmişdir ki, texnologiyanı yalnız əldə etmək deyil, istifadə etmək və ölkənin öz resursları, alimləri vasitəsilə özəl sferasının inkişafına çevirmək məqsədi vardır. Bu baxımdan, alimlərin rolu ön plana çıxır.

 AMEA 80 illik yubileyində həm keçmişinə nəzər salmış, həm də gələcəklə bağlı çağırışları qəbul etmişdir. Çıxışda alimlərdən texnoloji tendensiyaları izləmək, ölkənin texnoloji transformasiyasına aktiv qatılmaq tələb olunur. AMEA-nın yalnız akademik səviyyədə fəaliyyət göstərən institut olmasından çıxaraq, texnoloji inkişaf və tətbiq sahəsində strateji oyunçuya çevrilməsi deməkdir. Prezident çıxışında dövlətin üzərinə də vəzifə düşdüyünü bildirmişdir — “Azərbaycan dövlətinin üzərinə böyük vəzifə düşür ki, biz bu texnoloji inkişafı bütün sahələrdə tətbiq edək…” Bu isə o deməkdir ki, yalnız alimlər iş görməyəcək, dövlət siyasəti, institutlar, maliyyə-resurslar, infrastruktur bütövlükdə fəaliyyət göstərməlidir. Elm və texnologiyanın inkişafı üçün dövlətin dəstəyi, maliyyələşmə, strategiya vacibdir. Belə bir əlaqə qurulması texnoloji prioritetin reallaşması üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir.

 Ölkə artıq neftə asılılığı azaltmaq istiqamətində addımlar atır. Texnologiyanın tətbiqi bu dönüşümün əsas alətlərindən biridir. Çıxışlarda qeyd edilmişdir ki, sənaye parklarının yaradılması, modern texnologiyaların tətbiqi alimlər və elm institutlarının iştirakı ilə olmalıdır. Gələcəkdə yüksək texnologiyalı sənaye müəssisələrinin yaradılması, innovasiya və start-up ekosistemi üçün əlverişli mühitin formalaşması, beynəlxalq əməkdaşlıq və texnologiya transferi üzrə layihələrin genişləndirilməsi prioritetdir.

 Texnoloji inkişaf yalnız şəhərlərdə deyil, bölgələrdə də təmini edilməlidir. Bu həm sosial ədalətin təminatı, həm də ölkənin ümumi inkişafı üçün vacibdir. Təhsildə, səhiyyədə, kənd təsərrüfatında texnoloji həllərin bölgələrdə tətbiqi – elektron kənd təsərrüfatı sistemləri, aqro-robotik texnologiyalar və s. kimi – gələcəkdə daha aktiv olacaqdır. Dövlətin bölgələrdə infrastrukturun gücləndirilməsi, internetin və texnologiyanın əlçatanlığı üçün strategiyası mövcuddur.

Prezident İlham Əliyevin AMEA-nın 80 illik yubileyindəki çıxışı Azərbaycanda texnologiyanın və elmin gələcəkdə mərkəzi rol oynayacağını açıq şəkildə göstərdi. Texnoloji inkişaf artıq lüks deyil, ölkənin iqtisadi, sosial, strateji və təhlükəsizlik inkişafının əsas sütunudur. AMEA və elmi ictimaiyyətin üzərinə qoyulmuş vəzifələr həlledicidir: yalnız elmi tədqiqat aparmaq yox, bu tədqiqatları texnoloji tətbiqlərə çevirmək, ölkəni dünyadakı dəyişikliklərə uyğunlaşdırmaq və təşəbbüslərlə önə keçirmək. Dövlət də bu sahədə dəstək verir; maliyyə artımları, strategiyalar, infrastruktur yatırımları mövcuddur.

Gələcəkdə Azərbaycanın texnoloji sahədə irəliləməsi süni intellektdən, sənaye rəqəmsallaşmasından tutmuş kosmik və müdafiə texnologiyalarına qədər — bu yanaşmanın müvəffəqiyyətli həyata keçirilməsindən asılı olacaq. Gündəmə gətirilən çağırışlar reallaşarsa, texnologiya yalnız bir məqsəd olmayacaq, həm də ölkənin dayanıqlı inkişafının, rəqabət qabiliyyətinin və beynəlxalq mövqeyinin mühüm hissəsinə çevriləcək.

Nəbi Ağayev

K.Y.Fərəcova adına Elmi-Tədqiqat Pediatriya İnstitutunun

PHŞ-nin Uşaq Bərpa Mərkəzinin Təsərrüfat bölmə müdiri