Geosiyasi məkan və ortaq maraqlar

Prezident İlham Əliyev: “Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri artan strateji əhəmiyyətə malik vahid tarixi, mədəni, coğrafi və geosiyasi məkanı formalaşdırır”

 Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri — Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və Tacikistan — ortaq tarixi-mədəni köklərə malikdir. Bu bağlar müasir siyasi və iqtisadi münasibətlər üçün möhkəm zəmin yaradır. Tarixi və mədəni yaxınlıq olaraq ortaq türk mirası və ortaq dil ailəsinə mənsubluq, İpək Yolunun yaratdığı minillik ticarət əlaqələri, ənənələrdə, musiqidə, mətbəxdə, sənətdə oxşarlıqlar, bir-birinə yaxın kollektiv yaddaş və etnopsixologiya var. Bu amillər əməkdaşlığın yalnız iqtisadi və siyasi maraqlara deyil, eyni zamanda dərin mədəni əsaslara söykəndiyini göstərir. Bu gün dünya geosiyasətində Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz strateji kəsişmə nöqtəsinə çevrilir. Azərbaycanın regional və qlobal səviyyədə artan rolu Mərkəzi Asiya dövlətlərinin maraqları ilə uzlaşır. Orta Dəhliz (Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu) — Avropadan Çinə uzanan mühüm ticarət yoludur. Azərbaycanın TANAP, TAP və digər boru kəmərləri vasitəsilə Mərkəzi Asiya resurslarının Avropaya çıxışında müstəsna rolu var. Təhlükəsizlik və sabitlik — sülh təşəbbüsləri, regionlararası sabitlik, ekstremizm və terrorizmlə mübarizə sahəsində əməkdaşlıq mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu faktlar göstərir ki, Azərbaycan yalnız regional oyunçu deyil, həm də daha geniş Avrasiya məkanının inteqrasiya proseslərində aparıcı aktorlardan biridir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Özbəkistanın Milli İnformasiya Agentliyinə (UzA) verdiyi müsahibə bir daha sübut edir ki, Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında münasibətlərin dinamikası yeni, daha yüksək mərhələyə qədəm qoyur. Dövlət başçısının fikirləri bölgədə baş verən geosiyasi proseslərin mahiyyətini, qarşıdakı illərdə gözlənilən inteqrasiya potensialını və ölkələr arasında möhkəmlənən strateji həmrəyliyi dolğun şəkildə əks etdirir.

 Prezident İlham Əliyevin Mərkəzi Asiya Dövlət Başçılarının Məşvərət Görüşündə üçüncü dəfə iştirak edəcəyi bildirilir: “Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri artan strateji əhəmiyyətə malik vahid tarixi, mədəni, coğrafi və geosiyasi məkanı formalaşdırır. Mənim Mərkəzi Asiya Dövlət Başçılarının Məşvərət görüşündə sayca üçüncü iştirakım olacaq. Dəvət aldığım ilk görüş 2023-cü ildə Düşənbədə, ikincisi isə 2024-cü ildə Astanada keçirilib və qarşıdakı görüşün Daşkənddə keçirilməsi gözlənilir. Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri artan strateji əhəmiyyətə malik vahid tarixi, mədəni, coğrafi və geosiyasi məkanı formalaşdırır. İlk baxışda Azərbaycanı Mərkəzi Asiya ölkələrindən fiziki olaraq ayırsa da, Xəzər dənizi, əslində, mühüm birləşdirici amildir. Bu gün Xəzər dənizi, sadəcə, coğrafi anlayış deyil, o, hər şeydən əvvəl xalqlarımızın strateji birliyinin, iqtisadi potensialının və tarixi əməkdaşlığının rəmzidir”. Bu, təsadüfi deyil — çünki Azərbaycan artıq bu formatın mühüm iştirakçılarından birinə çevrilir. Son illərdə formalaşan yeni geosiyasi reallıqlar fonunda Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələrinin əməkdaşlığı keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoyub. Bu əməkdaşlığın ən mühüm platformalarından biri isə Mərkəzi Asiya Dövlət Başçılarının Məşvərət Görüşüdür. Azərbaycan Prezidentinin bu formata ardıcıl olaraq dəvət edilməsi ölkəmizin region üçün artan əhəmiyyətini və təsir gücünü aydın şəkildə nümayiş etdirir. Azərbaycan coğrafi olaraq Cənubi Qafqazda yerləşsə də, siyasi, iqtisadi, mədəni və təhlükəsizlik aspektləri baxımından Mərkəzi Asiya ilə vahid strateji məkanın tərkib hissəsinə çevrilib. Bu səbəbdən Məşvərət Görüşündə Azərbaycan amili təkcə simvolik iştirak deyil, həm də platformanın real siyasi və iqtisadi dəyərini artıran faktordur.

2023-cü ildə Düşənbədə Azərbaycanın ilk dəvəti region dövlətlərinin Bakıya artan marağının göstəricisi idi. 2024-cü il Astanada ikitərəfli və çoxtərəfli əməkdaşlıq sahələrində atılan addımlar genişləndi, enerji və nəqliyyat layihələri üzrə konkret nəticələr əldə edildi. 2025-ci ildə gözlənilən Daşkənd zirvəsində isə Azərbaycanın bu mərhələdə dəvətli tərəf kimi iştirakı münasibətlərin strateji xarakterini təsdiqləyir. Bu formatda Azərbaycanın müntəzəm iştirak etməsi coğrafi olaraq Mərkəzi Asiya ilə qovuşmasa da, Bakının bölgənin siyasi, iqtisadi və təhlükəsizlik arxitekturasının vacib hissəsinə çevrilməsi deməkdir.

Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı əsas məqamlardan biri də Xəzər dənizinin mahiyyəti ilə bağlıdır. Ənənəvi olaraq coğrafi sərhəd kimi qəbul edilən Xəzər, əslində, Azərbaycan ilə Mərkəzi Asiya ölkələri arasında körpü rolunu oynayır. Qədim ticarət yolları, Xəzər hövzəsindən keçən mədəni əlaqələr və türk dünyasını birləşdirən ortaq keçmiş bu dənizin tarixi əhəmiyyətini önə çəkir. Bakı-Türkmənbaşı, Bakı-Aktau, Bakı-Kuryk bərə və yük marşrutları regionun enerji, ticarət və tranzit imkanlarını genişləndirir. Azərbaycan Xəzər hövzəsində enerji layihələrinin mühüm iştirakçısı olaraq Mərkəzi Asiya enerji resurslarının dünya bazarına çıxmasında rol oynayır. Bu gün Xəzər təkcə su hövzəsi deyil, yeni regional əməkdaşlıq modelinin mərkəzidir. Prezidentin sözləri həm tarixi davamlılığı, həm də müasir reallıqları özündə birləşdirərək Xəzərin inteqrasiya üçün əsas platforma olduğunu göstərir.

Dövlət başçısı müsahibəsində region ölkələri ilə münasibətlərdə formalaşan yeni strateji xətt açıq görünür. Azərbaycana verilən ardıcıl dəvətlər, Mərkəzi Asiya dövlətlərinin Bakı ilə əməkdaşlığı genişləndirmək istəyi ölkəmizin artan nüfuzunun göstəricisidir. Azərbaycan artıq enerji ixracatçısı, nəqliyyat-logistika qovşağı, Türk dünyasının siyasi mərkəzlərindən biri, Avrasiyanın təhlükəsizlik və sabitlik platforması kimi çıxış edir. Bu, regionda sülhün, əməkdaşlığın və iqtisadi inkişafın əsas vektorlarını müəyyən edən strateji liderlik roludur.

Prezident İlham Əliyevin fikirlərindən aydın olur ki, Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında münasibətlər təkcə siyasi və iqtisadi maraqlara deyil, həm də dərin tarixi-mədəni bağlara əsaslanır. Xəzər dənizi bu əlaqələrin mərkəzində dayanaraq tərəfləri birləşdirən strateji məkan rolunu oynayır. Region yeni əməkdaşlıq modelinə doğru sürətlə irəliləyir və bu prosesin aparıcı qüvvələrindən biri Azərbaycandır. Bu reallıqlar Avrasiyada yeni geosiyasi konstruksiyanın formalaşdığını göstərir — tarixi köklərə əsaslanan, qarşılıqlı etimada söykənən, iqtisadi potensialı böyük olan vahid məkan. Azərbaycan isə bu məkanın ayrılmaz hissəsi və mühüm hərəkətverici qüvvəsidir.

Səyavuş Qasımov,

Avrasiya Universitetinin rektoru,

siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent