"Ortaq Türk Əlifbasının qəbul edilməsi Afad Qurbanovun ən böyük arzusu idi" – Sayalı Sadıqova

Xəbər verdiyimiz kimi sentyabrın 9-da Bakıda Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) dəstəyi ilə Türk Akademiyasının Atatürk Mədəniyyət, Dil və Tarix Ali Şurası yanında Türk Dilçilik Cəmiyyəti ilə birgə təşkil etdiyi Türk Dünyasının Ortaq Əlifba Komissiyasının üçüncü iclası keçirilib. İclasda ortaq əlifba ideyasının hazırlanmasında irəliləyişlər müzakirə edilib və bu istiqamətdə növbəti addımlar müəyyən olunub. Sonda isə TDT ölkələrinin 34 hərfdən ibarət ortaq əlifbası qəbul edilib.

Nəzərə alaq ki, ortaq əlifba layihəsi Qərbi Azərbaycanda doğulmuş,  görkəmli ictimai və elm xadimi, müasir Azərbaycan Əlifbasının müəllifi, Azərbaycan Əlifbası Komissiyasının sədri, AMEA-nın həqiqi üzvü, professor Afad Qurbanova məxsusdur. Bununla bağlı Nazirlər Kabineti yanında Terminologiya Komissiyasının sədr müavini, filologiya elmləri doktoru, professor Sayalı Sadıqova ilə həmsöhbət olduq. Oxucularımız üçün də maraqlı olacaq deyə həmin müsahibəni təqdim edirik.

-         Sayalı xanım, əvvəla böyük hadisə münasibəti ilə Sizi də təbrik edirik. Hər kəs üçün xeyirli, uğurlu olsun.

Çox sağ olun. Doğrudan da əlamətdar hadisədir. Çünki, Türk dövlətlərinin ortaq əlifbasının çox böyük siyasi və mədəni əhəmiyyəti var. Bu qərar türk dövlətlərinin həyatında yeni və daha möhtəşəm bir səhifə açır.

-         Bu gün bu məsələdə əməyi və xidmətləri olan hər kəs ehtiramla xatırlanır. Təbii ki, həmin fədailərin önündə hörmətli Akademik Afad Qurbanovun adı gəlir. Elə deyilmi?

Tamamilə doğru dediniz. Sovetlər birliyi dağılandan sonra müstəqilliyimizin ilkin dövrlərində türkdilli dövlətlər arasında iqtisai-siyasi əlaqələr yaranıb inkişaf etməyə başladı. Belə bir dövrdə türkdilli dövlətlər arasında mədəni əlaqələrin yenidən bərpası zərurəti yarandı. Məhz bu zərurəti reallığa çevirmə məqsədi ilə türkdilli dövlətlərin tanınmış elm adamları, ziyalııları 1991-ci ildə Türkiyənin Mərmərə Universitetinə toplaşdı. Həmin toplantıya qatılan Azərbaycanın nümayəndə heyətinə Mili Elmlər Akdemiyasının üzvü Afad Qurbanov başçılıq edirdi. Toplantıda Afad müəllim ortaq dil və ortaq əlifba məsələsini irəli sürdü. Və bununla bağlı özünün elmi konsepsiyasını ortaya qoydu.

-         Bu konsepsiya nədən ibarət idi?

Bu konsepsiyada qeyd edilirdi ki, ortaq əlifbanın yaradılması türkdilli ölkələrin mədəni birliyininin yaradılmasında, eləcə də ədəbiyyatının və folklorunun təbliğində əsas vasitədir.

Təbii ki, Afad Qurbanovun təklifi məmnunluqla qarşılandı və geniş müzakirələrə səbəb oldu.Digər ölkələrin təmsilçiləri də məsələ ilə bağlı öz təkliflərini irəli sürdülər. Nəzərə alaq ki, Afad müəllimin qrafika ilə bağlı, fonetikanın əsas xüsusiyyətlərinin tədqiqilə bağlı, xüsusilə də səslər və onun məxrəci ilə bağlı geniş tədqiqatları vardı. Eləcə də yeni əlifbanın yaradılması ilə bağlı onun zəngin təcrübəsi vardı. Məhz bu səbəblərə görə Afad müəllimin təklif etdiyi layihə ilkin variant kimi qəbul edildi.

Afad Qurbanovun layihəsi qəbul edildikdən sonra türkdilli dövlətlərin elm adamları arasında orfoqrafiya və qrafika məsələlərinin müzakirəsi başlandı. Nəhayətdə 1993-cü ildə Mərmərə Universitetində ortaq türk əlifbası qəbul edildi. Həmin tədbirdə hərflərin düzülüşü, xüsusilə də səs məxrəci eyni olan hərflərin yanbayan düzülüşü ilə bağlı Afad Qurbanovun geniş məruzəsi dinlənildi. Bundan sonra ilkin mərhələdəki layihə ilə sonrakı layihə müqayisə edilərək, sonuncu layihə qəbul edildi. Sonda türkdilli ölkələrin alimləri yekdilliklə son layihəni qəbul etdi. Həmin tədbirdə qərara alındı ki, Afad Qurbanovun layihəsi türkdilli ölkələrdə müzakirə edilsin və müzakirələrdən sonra onun tətbiqi ilə bağlı qərar qəbul olunsun.

-         Təbii ki, bu məsələdə siyasi qərarlar əsasdır…

Əlbəttə ki. Nəzərə alaq ki, sonrakı illərdə də bu layihə tez-tez müzakirə edilirdi. Sonuncu dəfə Ankara Universitetində də bu layihə yenidən müzakirə obyekti oldu. Aparılan bütün müzakirələrinsə sonu bu oldu ki, Afad Qurbanovun layihəsi türkdilli dövlətlərin əlifbası üçün əsas olsun.

Sonra isə Türk Dünyası Ortaq Əlifba Komissiyası Türk Dövlətləri Təşkilatının təşəbbüsü ilə hər bir türk ölkəsindən dil sahəsinə məsul olan iki nümayəndənin iştirakı ilə yaradıldı. Birinci görüş 2023-cü il mayın 28-29-da Astanada, ikinci görüş 2024-cü il mayın 6-7-də Bakıda baş tutub. Komissiya TDT-nin himayəsi ilə Türk Akademiyasının nəzdində fəaliyyət göstərir. Nəhayət, Türk Akademiyası tərəfindən sentyabrın 9-da ortaq türk əlifbası qəbul edildi.

Hər birimiz üçün əlamətdar olan bu hadisə Afad Qurbanov sevənlərin, onun tələbələrinin ikiqat bayramdır. Çünki, Afad müəllim bu əlifbanın yaradılmasına bütün həyatını həsr etmişdi. Və bu günü görmək bəlkə də onun ən böyük arzusu idi. O bu günü görməsə də əminəm ki, ruhu çox şaddır. Bu gün Afad Qurbanovun arzusunun çin olan günüdür.

News365.az