Konstitusiyamızın əsas xüsusiyyətləri

Prezident İlham Əliyev: “Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının xarakterik cəhətlərindən biri onun sabit olmasıdır”

Azərbaycan Respublikasının dövlətinin strateji fəaliyyət istiqamətləri, ölkənin inkişafını təmin etmək, milli təhlükəsizliyi qorumaq, iqtisadiyyatını gücləndirmək və beynəlxalq aləmdə öz mövqeyini möhkəmləndirmək məqsədi ilə həyata keçirilən uzunmüddətli siyasətləri və prioritetləri əhatə edir. Bu istiqamətlər Konstitusiyada və digər hüquqi sənədlərdə müəyyən olunmuşdur və dövlətin fəaliyyətində əsas hərəkətverici qüvvə kimi çıxış edir.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası ölkənin siyasi quruluşunu, dövlətin idarəetmə sistemini, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarını müəyyən edir. Əsas xüsusiyyətlərindən biri, Azərbaycanın prezidenti institusiyasının güclü mövqeyidir. Azərbaycan dövlətinin hüquqi strukturu, həmçinin parlament və hakimiyyəti balanslaşdıran bir sistemə əsaslanır. Ümummilli Lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə Konstitusiya komissiyası tərəfindən müstəqil Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası layihəsi hazırlanmışdır. 1995-ci il noyabrın 12-də keçirilmiş referendumda seçicilərin 86 faizi iştirak etmiş və onların 91,9 faizi Konstitusiyanın qəbul edilməsinin lehinə səs vermişdir. Dövlətin Əsas Qanunu 1995-ci il noyabrın 27-də qüvvəyə minmişdir.

Azərbaycan Respublikasının 1995-ci il Konstitusiyası, ölkənin müstəqillik qazandığı dövrün tələbləri nəzərə alınaraq qəbul edilib və dövlətin hüquqi əsaslarını müəyyənləşdirib. İlk Konstitusiyanın milli dövlətçilik tarixində müstəsna əhəmiyyətini nəzərə alınaraq, Ulu Öndər Heydər Əliyevin 1995-ci il 15 dekabr tarixli Fərmanına əsasən hər il noyabrın 12-si Konstitusiya Günü kimi qeyd edilməyə başlandı.

Konstitusiya insanların fundamental hüquq və azadlıqlarını təmin edən və bunların pozulmasına qarşı müvafiq hüquqi müdafiə mexanizmlərini gücləndirən müddəaları əhatə edir. İnsan hüquqlarının qorunması, vətəndaşların bərabərliyi, azad seçki hüququ, ifadə və toplaşma azadlığı kimi hüquqların təmin edilməsi əsas strateji hədəflərdən biridir. Əsas Qanunda dövlətin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq, cəmiyyətin demokratikləşdirilməsinə və vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar olmasına nail olmaq, qanunların aliliyini təmin edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq, bazar iqtisadiyyatına xas olan münasibətlərin formalaşmasını təmin etmək və s. bu kimi nailiyyətlər təsbit olunmuşdu. Bu istiqamətlər Azərbaycanın dövlət siyasətinin əsasını təşkil edir və onun ümumi inkişaf yolunun müasir tələblərə uyğun olmasına yönəlmişdir. Bu məqsədlər, Azərbaycanın həm daxili, həm də xarici mühitdə daha güclü bir dövlətə çevrilməsi üçün mühüm rol oynayır.

Lakin zaman keçdikcə, qlobal dəyişikliklər, daxili inkişaf və cəmiyyətin tələbləri nəzərə alınaraq, Konstitusiyada bəzi dəyişikliklər və əlavə etmələr edilib. Bu dəyişikliklər, həmçinin müasir meylləri nəzərə almaqla, Azərbaycanın hüquqi, siyasi və sosial strukturlarını daha da təkmilləşdirib.

 2002-ci ilin mart ayında Konstitusiyaya bir sıra dəyişikliklər və əlavələr edildi. Bu dəyişikliklər, həmçinin vətəndaşların sosial və iqtisadi hüquqlarının genişləndirilməsi və dövlətin daha güclü şəkildə qurulması istiqamətində atılmış addımlar idi. 2009-cu ildə Azərbaycan Konstitusiyasında bir daha dəyişikliklər edərək prezidentin hakimiyyətdə olan müddətini məhdudlaşdıran bəzi dəyişikliklər ləğv edildi və prezidentin səlahiyyətləri genişləndirildi. Bu haqda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev demişdir: “Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının xarakterik cəhətlərindən biri onun sabit olmasıdır. Bununla belə, cəmiyyətimizin sürətli inkişafı ölkənin əsas qanununun da təkmilləşdirilməsini şərtləndirmişdir. Belə ki, 2002-ci və 2009-cu illərdə keçirilmiş referendumlar, habelə qəbul edilmiş bir sıra konstitusiya qanunları vasitəsilə Konstitusiyaya insan hüquqlarının qorunmasının və dövlət idarəçiliyinin səmərəliliyinin artırılmasına yönəlmiş mühüm dəyişiklik və əlavələr edilmişdir. Universal dəyərlərə əsaslanan Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası bu gün də böyük hüquqi, siyasi və ideoloji potensiala malikdir və Azərbaycan xalqının firavanlığına xidmət edir”. Azərbaycan Konstitusiyaya uyğun olaraq hüquqi dövlət quruluşunu möhkəmləndirir, qanunvericilik sisteminin təkmilləşdirilməsi və müstəqil məhkəmə hakimiyyətinin fəaliyyətini gücləndirməkdədir. İnsan hüquqlarının qorunması və vətəndaşların azadlıqlarının təmin edilməsi istiqamətində ciddi addımlar atılmaqla, bu sahədə beynəlxalq standartların yerinə yetirilməsi məqsəd qoyulub. Dövlət, təhsil sistemini dünya standartlarına uyğunlaşdırmaq, müasir tələblərə cavab verən kadrların yetişdirilməsinə xüsusi diqqət yetirir. Azərbaycanın elm və innovasiya sahəsində yüksək texnologiyalar və araşdırmaların dəstəklənməsi, elmi potensialın inkişaf etdirilməsi, eləcə də startapların təşviqi prioritet sahələrdəndir. Azərbaycan öz milli mədəniyyətini qorumağı və təbliğ etməyi hədəfləyir, eyni zamanda beynəlxalq səviyyədə mədəniyyətlərarası dialoqun inkişafına töhfə verir. Azərbaycan multikulturalizm prinsipinə sadiq qalır və ölkədəki müxtəlif etnik və dini qrupların birgə yaşayışını və qarşılıqlı hörmətə əsaslanan münasibətləri dəstəkləyir.

Azərbaycan beynəlxalq hüquq prinsiplərinə daha çox riayət etməyə, hüquq sistemini beynəlxalq standartlarla uyğunlaşdırmağa çalışır. Bu, hüquqi müstəqillik və demokratik dəyərlərin inkişafına şərait yaradır. Məhkəmə sisteminin müstəqilliyi, ədalətli məhkəmələrə əlçatanlıq və qanun qarşısında bərabərlik prinsipi, müasir Azərbaycan Konstitusiyasının vacib xüsusiyyətləridir. Azərbaycan Konstitusiyası, sosial dövlət prinsiplərini dəstəkləyir. Hər bir vətəndaşın sosial hüquqları qorunur, o cümlədən işsizlik, təhsil, səhiyyə və sosial təminat kimi sahələrdə dövlətin vəzifələri genişləndirilir. Azərbaycan, müxtəlif etnik və dini qrupların birgə yaşadığı bir ölkə olaraq, Konstitusiyada multikulturalizmin və dini tolerantlığın təmin edilməsi prinsiplərini ön plana çıxarır. Dövlət, bütün vətəndaşların dini, etnik və mədəni mənsubiyyətinə görə bərabər hüquqlara malik olduğunu bəyan edir.

Ümumiyyətlə, Azərbaycanın konstitusiya quruluşunun tarixi ölkənin siyasi və hüquqi həyatında mühüm mərhələləri əks etdirir və müasir dövrdə də Azərbaycan Respublikasının hüquqi bazasını formalaşdırmağa davam edir.

Aybəniz Rüstəmova

Avrasiya universitetinin Humanitar fənlər və regionşünaslıq

kafedrasının müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent